Crnogorska kultura u centrifugi ličnih interesa i zajedničkog cilja – gašenje identitetskog koda

Ovogodišnja dodjela Trinaestojulske nagrade Bećiru Vukoviću, književniku koji je javno i dosljedno zastupao stavove protiv crnogorske nezavisnosti, identiteta i državnosti, izazvala je oštre reakcije javnosti, intelektualaca i kulturnih radnika. Nagrada koja bi trebalo da simbolizuje borbu za slobodu, antifašizam i afirmaciju vrijednosti savremene Crne Gore, data je autoru koji je notoran po nacionalističkoj retorici i bliskosti sa strukturama koje negiraju postojanje crnogorske nacije. Time je, smatraju brojni kritičari, dodatno obesmišljena suština najvišeg državnog priznanja, a sam čin doživljen je kao kulminacija višegodišnjeg procesa institucionalne destrukcije i identitetskog inženjeringa u režiji aktuelne vlasti.

Nije riječ o izolovanom slučaju, već o jasnom i sistematičnom obrascu koji svjedoči o promjeni kulturno-političkog kursa države. U proteklih nekoliko godina, obrazovanje i kultura – dva ključna stuba očuvanja nacionalnog identiteta – postali su najranjivije tačke crnogorskog društva. Razgradnja državnog i nacionalnog bića Crne Gore najvidljivija je upravo u ovim oblastima, gdje se, pod plaštom tobožnje demokratizacije i navodne „depolitizacije“, zapravo sprovodi zamjena kulturnog koda – iz građanskog, evropskog i sekularnog u konzervativni, etnonacionalni i klerikalni model.

Dodjela Trinaestojulske nagrade – kontinuitet urušavanja crnogorske kulture

VELIKOSRPSKI DISKURS I „SRPSKI SVET“ KAO TEMELJ NOVE KULTURNE POLITIKE

Današnje kulturne i obrazovne politike sve više podsjećaju na realizaciju starog velikosrpskog projekta, sada modernizovanog pod nazivom „srpski svet“. Njegov cilj je asimilacija Crne Gore u šire prostore etnički definisane „srpske“ zajednice. Polazište za tu ideološku agresiju jeste teza o „jednom te istom narodu“, čime se briše razlika između Crnogoraca i Srba i otvara prostor za reinterpretaciju istorije, jezika, kulture, pa i savremenog identiteta države.

Ovaj kulturni inženjering sprovodi se kroz svakodnevno podrivanje vrijednosti građanske i sekularne države, uz snažno uplitanje Srpske pravoslavne crkve u državne poslove. U tom smislu, Trinaestojulska nagrada Bećiru Vukoviću simbol je šireg procesa – pokušaja da se najvažnije državne institucije pretvore u instrumente negacije savremene Crne Gore. Bećir je tu bio samo oruđe, koje se dobro naplatilo za nebulozne stihove o kojima je brujao region.

URUŠAVANJE INSTITUCIJA I PARTIJSKO UPRAVLJANJE KULTUROM

Stagnacija, a sve češće i otvorena destrukcija crnogorske kulture, manifestuje se kroz urušavanje institucija, ukidanje sistemske podrške stvaralaštvu i zanemarivanje međunarodne saradnje koja je posebno važna za afirmaciju malih država. Kultura je svedena na „plijen“ u partijskim podjelama, gdje se ministarske i rukovodeće pozicije dodjeljuju nestručnim i ideološki podobnim kadrovima, često i osobama koje uopšte ne žive u Crnoj Gori. Time se ne samo krši Zakon o kulturi, koji nalaže da institucije moraju voditi „istaknuti stvaraoci ili stručnjaci“, već se Crna Gora dovodi u poziciju kulturne kolonije.

Ministarka kulture Tamara Vujović koja naloge dobija iz SPC

Posebno zabrinjava to što su brojna imenovanja u vrhove kulturnih institucija suprotna zakonu i zdravom razumu. Krovne ustanove kulture vodi kadar koji često nema nikakvo stvaralačko ni stručno iskustvo u oblasti kojom upravlja. Savjeti i upravni odbori se formiraju od lica van kulturne scene, opštinski savjeti često ni ne postoje, a Zakon o kulturi se sistematski krši – i to uz prećutnu saglasnost najviših državnih instanci.

UGROŽAVANJE KULTURNE BAŠTINE I MANIPULACIJA ISTORIJOM

Aktuelna vlast svojim postupcima šalje jasnu poruku o prekidu sa vrijednostima savremenog crnogorskog društva. U tom okviru, planovi da se na Lovćenu podigne kapela Karađorđevića, koju SPC lažno predstavlja kao „Njegoševu“, predstavljaju direktan napad na crnogorski identitetski simbol. Najave otuđenja ikone Filermose iz crnogorskog kulturnog fonda još su jedan simptom agresivne politike prisvajanja kulturne baštine. Istovremeno, najavljuje se i institucionalizacija organizacija poput Matice Srpske, koje otvoreno djeluju protiv crnogorske državnosti, dajući im status budžetskih jedinica.

Pored toga, svjedočimo i sumnjivoj raspodjeli budžetskih sredstava kroz konkursnu proceduru, posebno iz Fonda za manjine, koji sve više služi kao platforma za promociju srpske kulture, dok crnogorska biva gurnuta u stranu. Konkursi za finansiranje nevladinih organizacija koje su ranije afirmisale crnogorski identitet se godinama ne raspisuju.

Cilj je vratiti kapelu karađorđevića na Lovćen

DEGRADACIJA NAGRADA, CENZURA, I IGNORISANJE PRAVDE

Poseban udar na dostojanstvo crnogorske kulture jeste urušavanje državnih nagrada. Trinaestojulska i nagrada za Miroslavljevo jevanđelje se dodjeljuju ličnostima koje otvoreno negiraju crnogorsku naciju i njene antifašističke korijene. Njegoševa nagrada se uopšte ne dodjeljuje, suprotno zakonu. Filmski centar Crne Gore je, na primjer, odbio da sa svega nekoliko hiljada eura podrži film „Čovjek koji nije mogao šutjeti“, koji tematizuje otmicu u Štrpcima – jedan od najmonstruoznijih zločina nad nevino stradalim građanima. Film je uprkos tome dobio evropske nagrade i kandidovan je za Oskara. Jasno je da je razlog odbijanja politička nepoželjnost teme.

Slična logika prisutna je i u pozorišnom sektoru: beogradske trupe dobijaju prostor, publiku i novac, dok domaći umjetnici bivaju zanemareni. Ulaznice za domaće predstave su poskupile za 50 odsto, dok se za gostujuće iz Srbije često dijele besplatne. Tako se domaćoj publici šalje poruka o inferiornosti sopstvenog stvaralaštva.

KNJIGA, MEDIJI I ZAKON – POD UDAROM

Ni izdavačka djelatnost nije pošteđena. Bez konsultacija sa stručnjacima, vlast je povećala porez na knjige na 15 odsto, ugrožavajući već krhku književnu i izdavačku scenu. Paralelno s tim, ignorisana je i sudska presuda o izboru direktora RTCG-a, čime je javni servis – ključna tačka informisanja i oblikovanja društvene svijesti – prepušten partijskom upravljanju.

RTCG u službi partijskih interesa i crkve Srbije

U svjetlu svega navedenog, jasno je da se u Crnoj Gori ne vodi kulturna politika – vodi se rat protiv kulture. Preciznije, rat protiv crnogorske kulture i svega što ona simbolizuje: građanski poredak, sekularnu državu, evropske vrijednosti, antifašističko nasljeđe, kulturnu samobitnost.

Dodjela Trinaestojulske nagrade Bećiru Vukoviću tako postaje ne samo pogrešan izbor – već simbol pada jedne epohe, urušavanja sistema vrijednosti i institucionalne predaje pred nacionalističkim inženjeringom. Ako se ovakav kurs nastavi, pitanje opstanka crnogorske kulture postaće pitanje opstanka same države.

L.P.Đ.