Radonjić: Tvrdnja o pobjedi nad “guvernadurovićkom Crnom Gorom” Mandića je netačna, Radonjići i Petrovići nikad nijesu ratovali među sobom

Gospodinu Mandiću bi valjalo čestitati na hrabrosti, s obzirom na to da je, koliko znamo, prva poznatija politička ličnost u ovoj zemlji kojoj je bastalo izustiti sintagmu “guvernadurovićka Crna Gora” i time priznati da su guvernaduri Radonjići bili na čelu svjetovne vlasti u Crnoj Gori, kazao je Radonjić.

U pripremi je nova knjiga kolumnistkinje Portala Aktuelno Tijane Lopičić “Razgovori sa Profesorom”. Ekskluzivno Vam prenosimo dio razgovara koji vodi sa prof. dr Radovanom Radonjićem, akademikom i redovnim univerzitetskim profesorom.

Profesor Radonjić je bio dekan Pravnoga fakulteta Univerziteta Crne Gore, dekan Kulturološkoga fakulteta Univerziteta Crne Gore, veoma cijenjeni crnogorski i jugoslovenski političar, kao i ideolog komunističke partije. Osnivač i voditelj je prve Škole demokratije i prve Škole retorike u Crnoj Gori.

Čini li Vam se da prošli razgovor nijesmo završili, tj. da nijesmo dali objašnjenje o knjazu/kralju Nikoli, s jedne strane, a da smo, s druge, propustili priliku da možda čujemo Vaš komentar povodom izjave gospodina Andrije Mandića, da je dolaskom ranije opozicije na vlast, parafraziram, “petrovićka Crna Gora pobijedila guvernadurovićku (tj. radonjićku) Crnu Goru”. Biste li bili ljubazni da to sada uradimo?   

Radonjić: U pravu ste i za jedno i za drugo. Mislimo da smo u nekom od naših ranijih razgovora dali kratku informaciju o tome kako se ruski car 1905. godine odredio prema crnogorskom suverenu i njegovoj zemlji, što, samo po sebi, dosta govori o njegovoj “ruskoj poziciji”, odnosno “sudbini” – njegovoj i Crne Gore – nakon te izjave. Stoga bi se ovdje, možda, mogle dodati samo još dvije infomacije na istom fonu. Onu, da je Kralj, u svojim Memoarima, priznao da “u Crnoj Gori zapovijeda, a u Rusiji sluša”. I onu, da je ruski car povodom crnogorske aspiracije na Skadar, koji je već zvanično bio dodijeljen Albaniji, izjavio da neće da ulazi u rat sa velikim evropskim silama “zbog jedne male smrdljive balkanske varoši”.

A što biste rekli o pomenutim konstatacijama gospodina Mandića?

Radonjić: Gospodinu Mandiću bi valjalo čestitati na hrabrosti, s obzirom na to da je, koliko znamo, prva poznatija politička ličnost u ovoj zemlji kojoj je bastalo izustiti sintagmu “guvernadurovićka Crna Gora” i time priznati da su guvernaduri Radonjići bili na čelu svjetovne vlasti u Crnoj Gori. On ujedno zaslužuje i priznanje za to što je jedini ovdje i u Evropi, 30. avgusta 2020. naveče, tačno ocijenio ishod izbora koji su tog dana održani u Crnoj Gori, rekavši da je na njima pobijedila “petrovićka Crna Gora”. Nastavak te njegove rečenice da je ta pobjeda ostvarena nad “radonjićkom Crnom Gorom”, međutim, pogrešna je iz više razloga.

Razlog prvi. Radonjići i Petrovići nikad nijesu međusobno ratovali. Štovše, poznato da guvernaduri Radonjići vodili mitopolite Petroviće sa sobom prilikom posjeta stranim zemljama, te da je guvernadur Jovan lično molio bečkog cara za hirotonija Petra I u Sremskim Karlovcima, o čemu postoje mutropolitove zahvalnice i caru i guvernaduru. To što su mitropoliti iza leđa Opšteg crnogorskog zbora i guvernadura Radonjića prevarno nastojali da dođu do vlasti, na koju nijesu imali pravo ni po kanonima svoje crkve, ni na temelju falsifikata tobožnjeg crnojevićkog testamenta, ni po osnovu obmane Rusije čiji je car bio na čelu Sinoda tamošnje crkve – nešto je sasvim drugo od časne borbe i pobjede

Razlog drugi. Četvorica Radonjića (Stanislav, Vukale, Jovan-Joko i Vuko), bili su po pricipu primogeniture, javno verifikovanom odlukom Opšteg crnogorskog zbora (1770), na čelu crnogorske svjetovne vlasti neprekidno od 1755. do 1832. godine. Crna Gora tada, tokom tih 87 godina, nije bila guvernadurovićka nego narodna demokratska država. Za razliku od toga, dvojica Petrovića Njegoša (knjaz Danilo, po odluci Opšteg Crnogorskog zbora i kralj Nikola, po pravu nasljeđa bili na čelu crnogorske svjetovne vlasti od 1851. do 1918. godine, što znači ukupno 67 godina. Oni su Crnu Goru, s obzirom na njenu faktičku poziciju spram Rusije, smatrali ruskom prćijom, a sebe, vidjeli smo, ruskim namjesnicima u njoj. Takva Crna Gora, s obzirom na takve razlike u društvenim uređenjima mogla je pobijediti guvernadurstvo samo na prevaru, njihovim jednokratnim uništenjem, što je uostalom i učinjeno. Koliko grubo i neljudski, svjedoči pismo ruskog konzula u Dubrovniku Jeremije Gagića, inače glavnog organizatora tog čina, upućeno arhimandritu Petru II, januar 1832. godine, u kome ga prekorijeva zbog laži u optužbi Senata crnogorskog o izdaji guvernadura Vuka Radonjića.

Razlog treći. Tobožnja petrovićka Crna Gora – kažemo tobožnja jer Crna Gora od potpisivanja famoznog ugovora s Rusijom, od 17. aprila 1712. godine, pod faktičkom kontrolom (čak i komandom) Rusije, nije mogla biti pobjednik nad guvernadurima – budući da je prvi Petrović Njegoš došao na vlast u Crnoj Gori punih 19 godina nakon nasilnog ukidanja guvrnadurstva!

Razlog četvrti. Guvernaduri Radonjići su već tokom prvih par decenije svoje vlasti, preko Kratkog opisa o Zeti i Crnoj Gori (Katerine Radonjić, 1774) i Bečke konvencije (guvrnadura Jovana Radonjića, 1779) isporučili Evropi pregršt ideja ravnih ili nešto iznad onih sadržanih u dokumentima građanskih revolucija, po kojima se ova i danas razvija. Stoga govoriti o nekoj i nečijoj pobjedi nad “guvernadurevićevskom Crnom Gorom”, kod činjenice da se njihove ideje čine dio politike na kojoj se razvija savremena Evropa, nonsens je prve vrste.

I još nešto. Profesor dr. Božidar Šekularac je, u izdanju CID-a, 1997. objavio pomenutu knjigu Kratki opis o Zeti i Crnoj Gori, prve pismene Crnogorke u istoriji ove zemlje i prve Evropljanke koja je napisala istroriju svoje zemlje. “Evropska” Crna Gora je o toj knjizi i njenom sadržaju “slobodarski” ćutala sve do prije  pet-šest godina, kada se na inicijativu gospođe Sonje Drobac i gospodina Dragana Perovića, u okviru filmske serije o borbi protiv mitomanije pojavio film o Katerini Radonjić. Onima koji su propustili da vide taj film i shvate koje i kakve civilizacijske poruke emituje njegov sadržaj, srdačno preporučujemo da pogledaju monodramu koja se, na temu ideja i poruka Katerine Radonjić, ovih dana i mjeseci prikazuje u crnogorskim pozorižnim dvoranama. Kvintet dičnih Cetinjanki: Marija Mihaljević (tekst), Dušanka Belada (režija), Ivana Mrvaljević (igra), Marija Mitrović (muzika) i Ida Popović (djevojčica), na ponos Crne Gore, makar i za trenutak, oživljava taj neponovljivo veliki i veličanstveni period njene prošlosti. I, dakako, po dva osnova jedinstven fenomen u Evropi drugog milenijuma nove ere. Prvi jedinstven osnov predstavlja činjenica da tako divan, u svakom pogledu lijep i uzoran, hrabar i svojoj domovini časno odan kvintet dama mogu da tvore jedino crnogorske kćeri, sestre i majke. Drugi jedinstveni osnov proizilazi iz fakta da su evropske zemlje mogle govoriti o vlastitoj duhovnoj stvarnosti nalik crnogorskoj – tek poslije nje!

Otkud potreba Rusiji za tako grubim nasrtajima na Crnu Goru, kakav je bio ukidanje guvernadurstva. Zar tako moćna carevina, kojoj je mala balkansa “štićenica” ugovorom iz 1712. o vojnoj saradnji i “pokroviteljstvu” faktički stavljena pod noge nije imala načina da to bez neviđenog nasilja i krvoprolića riješi?

Radonjić:  Malo je stvarnih razloga za takav odnos Rusije prema Crnoj Gori, s obzirom na to da je Crna Gore bila veoma poslušna u odnosu na “pokroviteljicu”, odnosno da su njena eventualna odstupanja od ugovornih obaveza bila veoma rijetka, u biti beznačajna i kratka – svakom slučaju ni približno gruba koliko Ruske sankcije koje je zbog toga trpjela. No, prije prelaska na objašnjenje tih problema, valjalo bi znati da su Rusi još od vremena robovanja pod Mongolima imali običaj da budu izuzetno grubi prema protivniku u svakoj svađi. Otuda, valjda i njihova uzrečica “Kagda draka, paljka ne vibiraetsja” (U tuči se palica ne bira).

Navedite, molim Vas, nekoliko konkretnih uzroka, odnosno primjera za rečeno grubo ponašanje Rusije prema Crnoj Gori.

Radonjić: Navešćemo neke, mada nijesmo sigurni da ćemo njima dati potpun odgovor na Vaše pitanje.

Prvo. Pavel Apolonovič Rovinski (u Crnoj Gori zvani Pavle Rus), poznati ruski istraživač koji je dugo boravio u Crnoj Gori, povodom ruske zainteresovanosti za Crnu Goru, kaže: Rusija je u Crnoj Gori vidjela „klin, koji bi u svako vrijeme, uz neku pomoć spolja, mogao početi svoje rušilačko djejstvo, ne samo protiv Turske nego i protiv svake susjedne države”. Takva se “alatka”, kakvu je predstavljala Crna Gora na balkanskim ratištima onog doba, teško ispušta iz ruku kad se jednom dobije, i vidi koliko je vrijedno imati je, i to je svakako bio jedan od razloga što Rusija nije prezala od primjene bilo koje mjere kad se radilo o tome da “štićenicu” zadrži u svojoj službi. “Pravo” Rusije na to carica Katarina II, na primjer, javno saopštava u svojoj gramati (1766), gdje nakon iskazivanja „blagonaklonosti i milosti” prema crnogorskom narodu, bez okolišanja saopštava „da će taj narod, osjećajući stalnu carsku dobrotu, starati se svim silama da smatra svojim dugom da gaji vjernost prema našoj carevini”.

Drugo. Prozapadno opredjeljenje guvernadura Radonjića nije bilo stvar nekog efemernog političkog hira, nego posljedica sasvim ozbiljno i temeljno promišljenog izbora strane koja zemlji nudi najbrži ekomski, kulturno-duhovni i svaki drugi razvoj i opstanak. I, dakako, najizglednije kretanje ka društvu emancipovanog i slobodnog čovjeka. Rusiji, sa bitno drugačijim sistemom društvenih odnosa i velikosilskim ambicijama koje su se konkretno ticale i tog geografskog i društvenog prostora, takvo što ne samo da nije odgovaralo nego ga je smatrala direktno usmjerenim protiv njenih “vitalnih interesa”. Isti slučaj je bio i sa orijentacijom guvernadura Radonjića na saradnju sa Austrijom. Princip, koji su oni zastupali, da svaki sporazum o saradnji dviju zemalja ”treba da sadrži srazmjernu uzajamnost i korisnost za obje strane”, kao i stanovište guvrenadura Jovana Radonjića iz njegove Bečke konvencije, da „u slučaju da visoki dvor austrijski raširi svoje carstvo preko sadašnjih svojih granica i dalje od naše zemlje, rezervišemo sebi slobodu ispovijedanja svoje vjere, tako isto i potpunu slobodu, da po svojoj volji određujemo regule za svoje građanske, sudske i privredne poslove, jer smo riješeni da sačuvamo slobodu i nezavisnost, koje su naše pretke koštale toliko krvi”, Rusija je smatrala političkim opredjeljenjima koja su bila direktno uperena protiv nje i saglasno tome se ponašala.

Treće. Crna Gora, u oktobru 1912. godine, nije ispoštovala preuzetu obavezu da svoje vojne planove usaglašava sa ruskim Generlštabom, već je jednostrano, objavila rat Turskoj. Već ranija pominjana odluka, iz januara 1914. godine, usaglašena u Petrogradu, u strogo tajnom razgovoru ruskog cara Nikolaja II Romanova i Nikole Pašića, predsjednika srpske Vade, s pozivom na već 1900. godine sačinjeni elaborat ruskog ambasadora u Crnoj Gori, Konstantina A. Gubastova, u kome se sugeriše ideja o „neodrživosti crnogorske države”, odnosno „oportunosti njenog nestanka” – bila je reakcija velike carevine na neposlušnost njene balkanske štićenice.

I tako redom: sve do dana današnjeg. Dokle je sve to, u ono vrijeme sezalo, i sa kakvim sve posljedicama, svjedoči crnogorski ministar vanjskih poslova, vojvoda Gavro Vuković, koji kaže da ruski Dvor i diplomatija Crnu Goru sve više tretiraju kao prostor „gotovo bez svakog vlastitog identiteta”, za koju „nije civilizacija, već da ostane za vazda kao jedan vojni logor u patrijarhalnom obliku”, usljed čega su se njihovi predstavnici u njoj ponašali „kao gospodari situacije, ignorišući crnogorsku političku individualnost”.

Kad ste rekli da nijeste sigurni da će primjeri koje ćete navesti biti dovoljni da objasnite sve što je Rusiju činilo arogantnom prema svojoj “štićenici”, na što ste mislili?

Radonjić: Interes Rusije da održi neposredan uvid u crnogorske prilike, a time i njihovu kontrolu i, ako treba, čak i neposredan uticaj na njihovu eventualnu promjenu – bio je standardan, u uzlaznom trendu i, osim navedenih, imao je i izvjesne dublje razloge, imanentne interesima i težnjama jedne velike sile u istorijskoj ekspanziji. Kad to kažemo, imamo u vidu činjenice:

Prvo. Racionalizacija ciljeva i interesa velike ruske carevine koja se, s jedne strane, nalazi u nekoj vrsti predestiniranog kretanja ka poziciji i ulozi velike sile s pretenzijom da bude gospodar Evrope i, s druge, u neizbježnom vječitom klinču sa sličnim joj evropskim entitetima, koji su imali iste ili veće pretenzije na evropski tron – u „integralističkom drilu“ s malom, nerazvijenom, u mnogom pogledu nemoćnijom Crnom Gorom, teško da je mogla da bude drugačija od upravo prikazane. Podsjetimo, to je vrijeme velikog „ruskog sna”, prirodnog za zemlju njenih prostornih, demografskih i drugih relevantnih gabarita, koji se u njenom slučaju javlja:

– kao potreba za stvaranjem duhovne klime i materijalnih uslova života u kojima je, iz mnogih psihološko-etičkih i drugih razloga, potrebno najviše što je moguće „zaboraviti” bezmalo četvrt milenijuma ropstva pod Mongolima;

– kao nastavak snažne promocije ideje „Moskva – Treći Rim”, sa željom da se ta ideja materijalizuje;

– kao proizvod „privođenja svrsi” velikih učinaka cara Ivana Vasiljeviča Groznog, koji je „urazumio” boljare, nimalo nježno pripojio Rusiji ogromne prostore Kazanjskog i Astrahanskog kanata i, ne pitajući nikoga, sazivao Sveti sinod Ruske pravoslavne crkve zbog određivanja religijskih smjernica na području cijele zemlje;

– kao izraz nastojanja da se višestrano produže i, možda, čak i novim sadržajima nadgrade započeti reformatorski i prosvjetiteljski poslovi cara Petra Velikog, koji je izlaskom na Baltik uveo zemlju u Evropu i krug pomorskih država.

Drugo. Zahvaljujući sveobuhvatnim, radikalnim reformama dvoje apsolutista – cara Petra Velikog i carice Katarine II Velike (1729-1796) – Rusija u relativno kratkom periodu (za manje od sto godina), prelazi put od zaostale rascjepkane srednjevjekovne zemlje do moćne države. Izlaskom na Baltičko more, poslije pobjede nad Šveđanima, uspješnim ratovanjima protiv Turske, osvajanjima u srednjoj Aziji i drugim vojnim uspjesima, ona pribavlja sebi status velike sile, od koje zaziru i pruski kralj i austrijski car, i kojoj Engleska nudi savežništvo. Uporedo s vojnim i političkim uspjesima, Rusija se ekonomski i kulturno razvija. Tako se u prvoj polovini XVIII vijeka, u rasponu od samo tri decenije, u njoj osnivaju Akademija nauka (1725), Moskovski univerzitet (1755) i Akademija umjetnosti (1757). Time se, po mišljenju mnogih ruskih intelektualaca, prvi put stiču uslovi za ostvarenje, već pomenute, davno ranije začete ideje o Moskvi kao Trećem Rimu.

Treće. Saobrazno tim uvjerenjima, razvija se misao o duhovnoj superiornosti Rusa u odnosu na druge evropske narode, odnosno o njihovom pravu da svoje vrijednosti nameću ne samo slovenskoj braći, već i drugima. O dometima i izrazima te imperijalne svijesti, koja podjednako prožima rusku političku i intelektualnu elitu, govore mnogi primjeri. Književnik D. I. Fonvizin (1744-1792), tako, ismijava očaranost ruskih plemića francuskom kulturom i ističe da “Francuz nema moć rasuđivanja i njeno posjedovanje bi smatrao nesrećom u životu”. M. V. Lomonosov (1711-1765), u istom smislu, oštro zamjera zapadnim naučnicima što ne iskazuju dovoljno poštovanje prema (ruskom) narodu, čiji jezik ima “veličinu španskog, živost francuskog, snagu njemačkog, nježnost italijanskog, ali i bogatstvo i snažnu kratkoću slika značajnih za grčki i latinski”. Carica Katarina II Velika, opsjednuta idejom vlastite moći i veličine, ne smatra uputnim čak ni da razgovara sa jednim Denisom Didroom, jer on – kaže moćna imperatorka – radi “na papiru, koji trpi sve”, dok ona radi “na ljudskoj koži, koja sasvim drugačije prihvata stvari”.

Četvrto. Takav trend formiranja ruske svijesti o sebi nastaviće se i tokom kasnijih vjekova, tako da će F. M. Dostojevski (1821-1881) u jednom trenutku “osjetiti za potrebno” da u svojim Političkim spisima nagovijesti kako će Rusija, “skupa sa Slovenstvom, i na čelu njegovom reći veliku riječ cijelom svijetu”, koju svijet do tada nije čuo, te da će ta riječ “biti zapovijest svečovječanskog ujedinjenja”, ali ne u duhu ličnog egoizma, u kome se ljudi i narodi vještački i neprirodno ujedinjuju u borbi za opstanak, “određujući slobodnom duhu moralne granice pozitivnom naukom, a u isto vrijeme kopajući jamu jedan drugome, tereteći jedan drugog lažima, hulama i klevetama”, već u “duhu prave široke ljubavi, bez laži i materijalizma, i na osnovu ličnog velikodušnog primjera”.

Razgovor se nastavlja.