SISTEMSKO UNIŠTAVANJE DRŽAVE: Javne finansije u minusu, inflacija u plusu

Makroekonomska stabilnost, uprkos geopolitičkoj situaciji i krizi, u Crnoj Gori je očuvana, kazali su nedavno iz Ministarstva finansija.

“Svako unapređenje kreditnog rejtinga je vrlo dobra stvar za državu Crno Goru. Dakle, ne samo za bilo koju instituciju, ne za bilo kog pojedinca, vrlo bitna stvar za državu Crnu Goru, iz razloga što pored onih direktnih efekata koje možemo imati po osnovu poboljšanog kreditnog rejtinga, a tiču se povoljnijeg pristupa međunarodnim finansijskim tržištima, tržištima kapitala, tiču se većih priliva stranih investicija. Poboljšanje kreditnog rejtinga zapravo je jedna šira slika stvaranja bolje reputacije Crne Gore kao stabilne, atraktivne, povoljne, investicione i naročito povoljne destinacije”, rekli su iz ove institucije.

Ipak, istina je mnogo drugačija od virtuelne stvarnosti kojima Ministarstvo zasipa javnost. Kreditni rejting Crne Gore je povećan ali je i dalje među najnižima u regionu, a smanjen je upravo zahvaljući radu oslobodilaca od 30. avgusta. Pored toga svi izvještaji renomiranih svjetskih institucija, od Svjetske banke preko EK do Međunarodnog monetarnog fonda upozoravaju na izrazitu nestabilnost javnih finansija Crne Gore.

I dok za javnost pričaju bajke o stanju naših finansija, Ministarstvo finansija je u Prospektu za emisiju obveznice iz marta ove godine upozorilo da zvanični ekonomski podaci možda nisu tačni i mogu biti revidirani, kao i da je Crna Gora je podložna riziku od inflacije.

Posebno problematičan segment je kontinuirano visok i rastući nivo tekuće “neproduktivne potrošnje” koji se ogleda kroz rast broja zaposlenih u javnom sektoru, rast ukupnog troška plata, rastu izdataka za penzionu i socijalnu zaštitu i sl

Crna Gora možda neće moći da refinansira svoj dug pod povoljnim uslovima ili uopšte, te možda neće uspjeti u sprovođenju predloženih ekonomskih, finansijskih i drugih reformi i politika, navelo je Ministarstvo finansija. U dokumentu Ministarstvo potvrđuje da je priliv migranata kao rezultat regionalne geopolitičke nestabilnosti, uključujući i ruski rat protiv Ukrajine, doprinijelo ekonomskom rastu Crne Gore tokom 2022. i 2023. godine, tako da smanjenje ili povratak takvih tokova može negativno uticati na crnogorsku ekonomiju.

“Crna Gora zavisi od svoje turističke industrije kao značajnog izvora prihoda i svako pogoršanje u njenoj turističkoj industriji može negativno uticati na crnogorsku ekonomiju.Veće fiskalne neravnoteže i veće stope rasta u ukupnim nivoima državnog zaduživanja mogu imati negativan uticaj na ekonomski rast Crne Gore dok država pati od visokog nivoa nezaposlenosti koji može negativno uticati na crnogorsku ekonomiju”.

Zato u Ministarsvu navode da “ako javni dug Crne Gore nastavi da raste kako bi finansirao svoj budžetski deficit, Crna Gora možda neće biti u mogućnosti da servisira svoj javni dug i, kao rezultat toga, možda neće biti u mogućnosti da otplati glavnicu i izvrši isplatu kamata na zapise”.

Da je stanje problematično, konstatovala je i Evropska komisija. Prema EK, jedan od većih izazova crnogorske ekonomije je upravo visoka mandatorna potrošnja i ograničena poreska baza, zajedno sa visokim iznosom nedostajućih sredstava za otplatu duga na srednji rok. Posebno problematičan segment je kontinuirano visok i rastući nivo tekuće “neproduktivne potrošnje” koji se ogleda kroz rast broja zaposlenih u javnom sektoru, rast ukupnog troška plata, rastu izdataka za penzionu i socijalnu zaštitu i sl. To potvrđuje enorman rast broja zaposlenih u javnom sektoru, kao i broja korisnika socijalne i dječje zaštite.

Ništa od preporuka MMF-a nije urađeno

U strukturi javnog duga preovladava spoljni javni dug (više od 80 odsto). Početkom 2024. godine, Crna Gora je po prvi put emitovala sedmogodišnje obveznice u američkim dolarima ukupne vrijednosti 750 miliona dolara sa kamatnom stopom od 7,25 odsto. Na ovaj način obezbijeđena su nedostajuća sredstva za 2024. godinu. Konsekventno, Crna Gora će morati da se zadužuje za pokriće nedostajućih sredstava u srednjem roku, koja će u 2025. iznositi blizu milijardu eura, a u 2026. godini blizu 400 miliona eura. Sa postojećim nivoom tekuće javne potrošnje, uz projektovano usporavanje rasta prihoda zbog niže stope inflacije u 2024. godini, Vlada projektuje deficit javne potrošnje od oko 3,5 odsto BDP u 2024. i postepeno smanjenje na ispod 3 odsto BDP o 2026. godine. Time će, upravo zaduživanje i narednih godina biti važno za finansiranje deficita budžeta.

U tom kontekstu, čine se na mjestu preporuke MMFa iz Završne izjave članova Misije te organizacije o konsultacijama za 2024. u vezi sa Članom IV, iz februara 2024 koji predlažu da se obuzda rast fonda zarada u javnom sektoru, u srednjoročnom periodu, socijalne transfere usmjeriti ka onima koji su najugroženiji, efikasno planirati i izvršavati kapitalni budžet, tako da ekonomski najvrijedniji projekti dobiju prioritet. Prioritet treba da budu investicije u fizičku i digitalnu infrastrukturu koje imaju visok stepen povrata, ojačati kapacitete Poreske uprave i Uprave carina, u cilju povećanja fiskalnih prihoda i uspostaviti funkcionalan Fiskalni savjet i bolji nadzor nad preduzećima u državanom vlasništvu.

Ništa od ovoga nije urađeno, naprotiv. Izvršene su nove poreske izmjene kojima je uvedena nesigurnost u penzioni fond, novo administrativno povećanje zarada na štetu budućih penzija kao i oporezivanje velikog broja roba i usluga. Čak i brucoši na ekonomiji znaju da je ovo sve uvod u novu inflaciju koja je ionako postala neizdrživa za veliki broj ljudi.

Umjesto odgovornog odnosa prema državi koja tone, Vlada nastavlja sa bajkama. Velje brdo je samo jedan od primjera “paf paf” ekonomije, koja više, ako je sudeći po izborima u Podgorici, nema prolaz kod građana.

L.P.Đ.