Vitni Voren, američki predstavnik na mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine je izjavio: „Kada Srbija ispolji svoje siledžijstvo prema Crnoj Gori niko ni ruku da digne da prekine to nasilje. Zašto? Jer je Srbija uspješno lagala”. Ova misao velikog prijatelja Cme Gore nije u direktnoj vezi sa suštinom ovog teksta, ali je treba isticati.
Do sredine osamdesetih godina Srpska pravoslavna crkva u Jugoslaviji i u Crnoj Gori je minorna organizacija, gotovo zanemarljiv subjekt sa vrlo malim uticajem na društvena zbivanja. Na scenu tada stupaju tzv. grčki đaci, justinovci, Amfilohije, Artemije i Atanasije, kojima se pridružio i lrinej Bulović.
Šansa da se uđe na političku scenu se ubrzo pojavila. Imenovaniuz potpis još 21 sveštenika upućuju 1982. godine najvišim državnim organima Apel za zaštitu srpskog življa i njihovih svetinja na Kosovu i Metohiji. U Apelu se navodi da Srbi na Kosovu i u Socijalističkoj Jugoslaviji trpe iste zločine koje su trpjeli pod osmanlijskom vlašću u 9. vijeku. Dalje, ističu da se bez SPC ne može riješiti sudbina srpskog naroda, da je srpstvo isto što i Kosovo, a Kosovo je pitanje opstanka srpskog naroda. Takođe, navode da se nad srpskim narodom na Kosovu sprovodi genocid i da u tom smislu treba promijeniti zvaničnu srpsku politiku, zatim i politiku Jugoslavije. Potpisnici Apela su nastojali da podršku dobiju od američkog Kongresa, pa nakon što je Kongres negativno odreagovao patrijarh German je doveden u nezavisnu situaciju. U strahu od negativne reaksije države tekst Apela je ublažen i predat tadašnjem predsjedniku predsjedništva Srbije Nikoli Ljubičiću. Treba istaći da je Amfilohije ostao pri originalnoj verziji Apela i organizovao mnoge javne tribine sa namjerom da ukaže na ugroženost SPC u Jugoslaviji, kao i plansku ateizaciju omladine.
U Crnoj Gorido kraja devedestih na čelu Mitropolije crnogorsko-primorske je bio Danilo Dajković. Bio je vjeran SPC, ali i za saradnju sa crnogorskim vlastima. Bio je Srbin, ali i ne pobornik nacionalističke ideologije. Potpisnik je Apela za zaštitu srpskog življa na Kosovu zajedno sa svještenikom iz Kotora Momom Krivokapićem. Međutim, aktivnosti Danila Dajkovića po pitanju Apela su veoma suzdržane i njemu j eprimarno bilo da riješi imovinske odnose sa crnogorskim rukovodstvom. Pojedini autori navode da postoji zabilj eška iz 1990. godine kada je Danilo Dajković bio na liječenju u KCCG, da su ga posjetili tadašnji predsjednik Predsjedništva Crne Gore Branko Kostić i potpredjednik Izvršnog vijeća Ml aden Vukčević, te da je tom prilikom rekao Kostiću: „Predsjedniče, sačuvaj te Crnu Goru”.
SKUPOVI 80-IH SA HILJADAMA VJERNIKA
Do devedesetih godina MCP je pokrivala cijelu teritoriju Crne Gore osim Pljevalja. Po zvaničnim državnim podacima iz 1986. Mitropolija crnogorsko-primorska je imala 70 sveštenika od čega svega 30 aktivnih. Sa druge strane, i tada su koristili ogroman broj vjerskih objekata. U to vrijeme od sveštenika su posebno aktivni Bogić Femić u Baru i Momo Krivokapić u Kotoru. Oni od početka staju na stranu Amfilohija. To je ustavilo da su odmah nakon objavljivanja Apela 1982. godine Amfilohije Radović i Atanasije Jeftić posjetili Crnu Goru, što je od strane državnog rukovodstva ocijenjeno da je ta posjeta imala nacionalistički karakter. Kad su u pitanju vjerska okupljanja, u periodu 1980-1990 treba izdvojiti nekoliko događaja. U Prčanju na inicijativu Moma Krivokapića izgrađena je 1982. godine Crkva Sv. Petra Cetinjskog po uzoru na kapelu Karađorđevića koja je bila na Lovćenu prije izgradnje Mauzoleja. Okupio se veliki broj vjernika i tom prilikom je govorio i Atanasije Jeftić koji je izgradnju ove crkve doveo u vezu sa Kosovskim mitom i srpskom istorijom. Drugi značajni događaj je izgradnja crkve u selu Zubd, opština Bar, koju je organizovao Bogić Femić. Za samo godinu dana uz obilne donacije uspio je da izgradi Crkvu Sv. Vasilija koja je maja 1984. godine svečano otvorena. Na proslavi je bilo oko 800 vjernika od čega oko 250 mladih ljudi Timočki episkop Milutin je obavio osvećenje i posebno od likovao Bogića Femića. To što je crkva izgrađena suprotno važećem Zakonu o pravnom položaju vjerskih zajednica iz 1977. godine malo je koga interesovalo. Međutim, pod direktnim uticajem Apela iz 1982. godine i koordiniranim aktivnostima sa Amfilohijem SPC pojačava svoju aktivnost u Crnoj Gori Tokom 1982. organizuje četiri masovna skupa sa oko 4.000 vjernika, da bi tokom 1984. godine organizovala desetak takvih skupova na kojim prisustvuje preko 10.000 vjernika. Samo na proslavi Gospođindana u Manastiru Savina 1984. godine bita je preko 4.000 lica. Istovremeno, preko medija reklamiraju se poklonička putovanja u Pećku patrijaršiju, sve je prisutnije krštenje mladihu Manastiru Oštrog, organizuje se povezivanje lica koja su se sukobila sa vlastima sa emigracijom.
Skupovi se nastavljaju i tokom 1986. godine, tako na proslavi Trojčindana u Pljevljima imamo preko 3.000 vjernika. Već je tada bita poznato da aktivnosti SPC u Crnoj Gori iz Vršca usmjerava, tada banatski vladika Amfilohije Radović. Memorandum SANU, pojava Slobodana Miloševića na političkoj sceni Jugoslavije samo je pospješila ustoličenje Amfilohija Radovića na mjesto mitropolita Mitropolije crnogorsko-primorske.
DJELOVANJE SPC KAO ’90-IH
Metodi djelovanja SPC ’90-ih na prostorima SFRJ i 2020/21. godine na prostorima Crne Gore su gotovo identični. Kroz nekoliko primjera može se vidjeti isto, jednako djelovanje u dva različita perioda, koji samo dokazuju da je sprovedena uspješna manipulacija narodom, a ne religijsko djelovanje. U Apelu zaštite srpskog življa na Kosovu se navodi da su srpski narod i srpske svetinje u gorem položaju nego pod osmanlijama, iste riječi izgovara pok. srpski patrijath Irlnej prilikom posjete Crnoj Gori 2020. godine. Devedestih godina se tri mjeseca nose kosti kneza Lazarapo srpskim zemljama, a 2020. godine se kosti Sv. Vasilija Ostroškog nose po Nikšiću. Devedestih godina se sve nade polažu u Gorbačova i njegovu majku kao simbol žene vjernice, a 2020-2021. sve je okrenuto ka Rusiji i Srbiji. Devedesetih se traži ispunjenje kosovskog zavjeta, a 2021. godine ispunjenje Amfilohijevog zavjeta. I devedesetih i 2020-2021. akcenat je na zaštiti golorukog i obespravljenog srpskog naroda, a kroz litije se afirmiše iskaz „Ne damo svetinje”, kao novo „događanje naroda”. Evidentno je prisustvo velikog broja djece i mladih na litijama, koji su ranjiva populacija prema kojoj se mora bi ti oprezan. U oba perioda traži se obračun sa nesrpskim elementima, huška se na druge narode i vjere, objavljuju se tekstovi Amfilohija Radovića, aktuelni su tekstovi o progonima Srba, ugroženosti ćirilice, na sceni su istoričari sa svojim viđenjem istorije, ukazuje se da su se svi urotili protiv srpskog naroda, mediji svakodnevno izvještavaju o zločinima nad srpskim življem, aktuelizuju se grobovi i jame, gdje su bacani nedužni srbi. U fokusu je Justin Popović sa riječima „Sve vrijednosti svetosavlja su božanske, a sve metode jevanđeoske”. Citira se Nikola) Velimirovići ponavljaju njegove misli „Nek ustanu pravoslavni narodi i budu trubači jereticima, da se povrate ka istini i poštenju”.
Tokom 2021. godine u Srbiji se Dan pobjede 9. maj afirmiše kroz recitovanje četiri pjesme jednog od najvećih srpskih fašista Dimitrija Ljotića iz njegove zbirke „Tvrđava”.
VELIMIROVIĆ, POPOVIĆ, LJOTIĆ
Srpska konzervatina, krelikarna, nacionalna misao nije originalna, ona je izvedena iz Evropske organicističke misli i njena je blijeda kopija. Tvorci evropske konzervativne misli su francuski i njemački mislioci De Mestr, Bonal, Moser, Morast i slovenofili Leontijev i Homjakov. Osnovne karakteristike evropske misli su, između ostalog, da je demokratija najgore stanje društva, da je ljudsko društvo organizam, da se ličnosti ne daje značaj, već da pojedinac ima ulogu ćelije, da je umjesto deklaracije o pravima čovjeka i građanina potrebna deklaradja o pravima Boga. Organizacija države po modelu crkve; Svejedinstvo i sabor nost je jedinstvo u vjeri; Evropske integracije su Jevrejsko-masonske zavjere. Navedene karakteristike u srpsku nacionalnu misao vjerno prenose Nikolaj Velimirović, Justin Popović i Dimitrije Ljotić. U svemu tome prednjači Velimirović koji je opčinjen istočnjačkim doktrinama i koji u biti nije svetac i teolog, već samo vrsni pripovjedač, eruptivni osvetnički duh koji pripovijeda gnjev. Govoreći o Hitleru i veličajući njegov um Velimirović kaže: ,,Nadonalizam bez vjere je jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam”. Ideje o Leontijeva i Homjakova o ruskom narodu kao nebeskom i izabranom i njihovim iskazima da je neophodno da se svi klone zapada, Nikolaj Velimirović govori o srpskom narodu kao izabranom narodu i ponavlja da je čitav 19. vijek bio ispunjen riječima truli zapad. Ipak, po njemu najveća opasnost za Srbiju je kultura, pa predlaže da jedan dan u godini bude posvećen molitvi protiv kulture. Zalaže se da nadonalni program bude „grobovi predaka”. Pojam „nebeska Srbija” prvi je afirmisao Nikolaj Velimirović i to u govoru na grobu Dimitrija Ljotića, tako da je prvi stanovnik „Nebeske Srbije” Dimitrije Ljotić. Ostaće zagonetno zašto je Nikolaj Velimirović proglašen svecem i najvećim Srbinom nakon Svetog Save. On može objektivno biti samo najveći srpski antisemita. U osnovi isto je učenje Justina Popovića, uz napomenu da je više oprezniji i pažljiviji suptilniji od surovog Nikolaja Velimirovića. Bavio se prevodilačkim radom, asmatra se osnivačem jednog asimilatorskog i velikosrpskog projekta pod nazivom „svetosavlje”. Za razvoj „svetosavlja” zaslužan je i patrijarh Varnava Rosić iz Pljevalja. Treći ideolog srpske misli je Dimitrije Ljotić, jedan od najistaknutijih fašista na ovim prostorima. Obožavao je Hidera i svakodnevno mu pisao, a u svom poznatom djelu „Zakoni života” ističe: „Fašizam je obogotvorenje države, ahitlerizam obogotvorenje rase”.
AMFILOHIJE, ATANASIJE, ARTEMIJE
Na ovim učenjima formira se misao Amfilohija Radovića. Atanasija, Artemija, patrijarha Irineja i akademika Dobrice ćosića. Imenovani su zaslužni za favorizovanje svetosavlja, koje u suštini nije religijska, već političko ideološka tvorevina. To je asimilatorski i velikosrpski koncept Posebno se afirmiše na populističkom valu krajem 80-ih godina. Za uspon i afirmaciju kulta Svetog Save, nemalu ulogu imala je i austrijska carica Marija Terezija, koja je iz praktičnih razloga (da bi izbjegla mnogobrojna svetkovanja Srba) uvrstila u zvanični kalendar svetkovanje posvećeno Svetom Savi. Na našim prostorima najviše je kult Svetog Save zaživio u Boki Kotorskoj. Svetom Savi je stvoren kult „Sveprisutnosti” (tako da nema pedlja zemlje u Crnoj Gori đe Sveti Sava nije kročio). Mnoge crkve su pogrešno pripisane Svetom Savi, a suštinski su bile u pitanju crkve posvećene Sabbi Osvećenom (Sabba Abaz) poznatom svecu iz V vijeka. Postavlja se pitanje kod takve propagande i stvaranja kulta Svetog Save, zašto nema u Crnoj Gori te porodične slave. No, to već postaje irelevantno, jer se Sveti Sava izdiže ne samo kao svetac, već kao nadonalno-politički simbol. U narednom periodu će se neizbježno morati izjasniti struka sa ciljem da osvijetli i ocijeni ukupno djelovanje Amfilohija Radovića u Crnoj Gori. U pitanju je osoba koja je afirmisala učenje Nikolaja Velimirovića, i prvenstveno njegovim angažovanjem Nikolaj Velimorović je početkom 90ih godina prebačen u Beograd i proglašen svecem. Za njega je Amfilohije rekao da je neponovljiv i može se biti s njim ili protiv njega. Dalje govor Amfilohija na grobu Justina Popovića 1979. godine mnogi smatraju prvim manifestom srpskog kleronadonalizma. Sarađivao je sa Atanasijem Jeftićem kako bi uticali na odluke Svetog Arhijerejskog Sabora, naročito u ratnim devedesetim. Amfilohije i Atanasije javno traže spajanje svih srpskih krajeva u ujedinjene srpske zemlje. Već 1996. godine Amfilohije u zborniku „Jagnje božije” izlaže pravoslavnu filozofiju rata. Amfilohije afirmiše tezu da se srpsko pitanje ne može riješiti bez Srpske crkve, pa da bi dokazao svoju moć i snagu natjerao je patrijarha Pavla da povuče punomoć koju je dao Slobodanu Miloševiću da u Dejtonu pregovara u ime srpskog naroda. Ovaj i mnogo drugih primjera ukazuje da je Amfilohije Radović bio jedan od najuticajnijih ljudi u SPC. Kad je u pitanju Crna Gora dovoljno je samo reći da je zahvaljujući njegovom radu pobjednik izbora 2020. godine bila SPC. Ostaće upamćen po grubom negiranju crnogorskog naroda, istorije i crnogorske crkve, što je dijelom ovjekovječeno u filmu „Svjedok božje ljubavi” Ostaće i da se analizira kako je jedan čovjek sa samo 30 svještenika 1990. godine uspio da do 2020. godine stvori najmoćniju snagu i silu u Crnoj Gori. Sa druge strane, ne može se reći da je on teolog i filozof, već vjerni sljedbenik slovenofila, učenik Nikolaja Velimirovića, Justina Popovića i Dimitrija Ljotića, intelektualac čiji su se odluke bespogovorno izvršavale.
I PORUKA JOANIKIJU
Na kraju završiću na način što ću se obratiti stvarnom upravitelju povjereniku za Crnu Goru.
Gospodine Joanikije,
Najljubaznije molim da čin ustoličenja obavite u nekom drugom objektu i nekom drugom gradu, a ne u Cetinjskom manastiru i u Cetinju. Niti jedna titula nije vrijedna događaja koji može ugroziti građane Crne Gore, mir, stabilnost i tolerandju. Duh Cetinja je vječan. Osnovno polazište crnogorske životne filozofije i najveća mudrost je biti slobodan.
(Autor je osnivači član Savjeta GI 21. maj)
