ZAPAD POLAKO OTVARA OČI: Da li je “srpski svet” i zvanično kvalifikovan kao prijetnja evropskim integracijama?

Hrvatska Sigurnosno-obavještajne agencije (SOA), u najnovijem godišnjem izvještaju izrazila je zabrinutost zbog političkih i bezbjednosnih prilika u Crnoj Gori i širem zapadnobalkanskom regionu.

U svom opisu napominju da se Crna Gora i dalje “suočava s dubokim društveno-političkim rascjepom između proevropske crnogorske opcije i proruske, antizapadne srpske opcije”.

Posebno se naglašava da su radikalne srpske stranke postale sastavni dio trenutne vladajuće koalicije u Crnoj Gori.

„Vlast u Crnoj Gori nastoji iskazati evropsku opredijeljenost i privrženost zajedničkim evropskim politikama i vrijednostima, ali uticaj srpskih političkih opcija s nacionalističkim i antizapadnim stavovima može negativno uticati na proces evropskih integracija, kao i na vanjskopolitičke odnose Crne Gore s članicama EU“, upozorava SOA.

U izvještaju se takođe navodi da Srbija nastavlja s promovisanjem koncepta “srpskog sveta”, koji za cilj ima okupljanje Srba u susjednim državama, naročito u BiH, Crnoj Gori i na Kosovu, pod okriljem zvaničnog Beograda. Taj koncept, prema ocjeni SOA-e, u mnogim aspektima odražava ruski model hibridnog djelovanja poznat kao “Ruski svet”.

Poseban akcenat stavljen je na političku ulogu Srpske pravoslavne crkve (SPC), za koju hrvatska obavještajna agencija navodi da ima snažan nacionalni i regionalni uticaj. SPC, prema SOA-i, aktivno podržava ideju “Srpskog sveta” i u tom kontekstu posebno ističe BiH, Crnu Goru i Kosovo.

Targetiranje srpskih vlasti

Izvještaj SOA zbog sadržine je uglavnom ignorisan od onih koji su u njemu tretirani, ali ovaj dokument u konačnom jasno targetira srpske vlasti, odnosno personifikaciju te politike – predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i njegove poslušnike po regionu u svijetu politike i crkvi Srbije. 

Uprkos ignorisanju, činjenica je da je Hrvatska član Evropske unije, ali i NATO koji u svom djelokrugu rada, posebno od rata u Ukrajini 2022. godine, vrlo intenzivno obavlja konsultacije koje se odnose na realne prijetnje za Alijansu. Samo u posljednjih nekoliko mjeseci smo svjedoci što javnih što tajnih susreta ljudi koji vode NATO, a operativni sastanci i oni koji su transparentni uvijek vode jednom zaključku – trenutna politika Rusije i njenih saradnika na tlu Evrope (kojih ima i među državama NATO) su realna prijetnja za mir i bezbjednost Evrope. Otišlo se toliko daleko da je vrhovni komandant NATO-a u Evropi general Aleksus Grinkevič ocijenio da SAD i Evropska unija imaju godinu i po da se pripreme za potencijalni globalni oružani sukob sa Kinom i Rusijom. 

Putinova Rusija sve veća prijetnja za NATO

On je dodao da vjeruje da bi Peking i Moskva mogli da udare istovremeno i koordinisano.

„Ono što će kineski lider Si Đinping vjerovatno uraditi prije nego što odluči da preduzme vojnu akciju protiv Tajvana jeste da pozove svog prijatelja (ruskog predsjednika Vladimira) Putina i zamoli ga za pomoć. To za mene znači da bi se obje ove stvari mogle dogoditi istovremeno”, rekao je Grinkevič tokom konferencije o odbrani u Visbadenu, u Njemačkoj, gde se nalazi Komanda NATO-a za bezbjednosnu pomoć i obuku Oružanih snaga Ukrajine.

On je dodao da bi 2027. mogla da bude „potencijalno krizna godina”.

„Biće nam potrebno svako oružje, oprema i municija koju možemo da nabavimo da bismo bili spremni”, naglasio je komandant NATO-a.

Balkan pod većim nadzorom?

Kao region koji se smatra kriznim je i Balkan. Rusija je vrlo prisutna na prostoru Zapadnog Balkana, a kao glavni “saradnik” Moskve svakako se smatra Srbija. Pokušaja za destabilizaciju šireg regiona istoka Evrope bilo je početkom ove godine prilikom predsjedničkih izbora u Rumuniji, kada je prvi krug izbora poništen jer je zabilježen ekstremni uticaj Rusije i upliv njenih struktura u vidu propagandne podrške desničarskom kandidatu. Sve je riješeno poništavanjem izbora i održavanjem novih, ali sa drugim kandidatom desnice. Na novim izborima ruski upliv je bio manji, a desničar je poražen. I to je bila, može se reći, svojevrsna akcija Rumunije (članice NATO i EU) u saradnji sa partnerima, na odbrani od ruskog malignog uticaja. Veoma je indikativno, što je Evropa u slučaju Rumunije preduzela takvu akciju što je za sporu briselsku administraciju prilično netipično. Takav razvoj događaja bio je i poruka cijelom Zapadnom Balkanu, a čini se najviše Srbiji i Vučiću. 

Vučić i njegovi poslušnici u Crnoj Gori prepoznati kao faktor destabilizacije

Posljednjih nekoliko godina Srbija je praktično prepoznata kao glavni problem u ovom dijelu Evrope. Ukoliko se izuzme Sjeverna Makedonija (koja ima unutrašnje probleme i debatu sa Bugarskom oko nove promjene u Ustavu) sve ostale države potencijalno imaju problem sa Vučićevim režimom. Albanija iako se ne graniči sa Srbijom, ima samo naizgled dobre odnose. U najvećem problemu od Srbije je Kosovo, a nedavno je i američki predsjednik Donald Tramp izjavio da je spriječio srpski oružani napad na tu državu. Ta priča koliko je logična, toliko je i sumnjiva, jer su svi od tog “potencijalnog spina” imali korist. Tramp se prikazao kao “supermen”, vlasti Kosova da su oni potencijalne meta dok traje kriza oko konstituisanja institucija i organa nakon izbora. Vučiću je porastao rejting u očima onih koji vjeruju u populistilku parolu “dogodine u Prizrenu” i to u jeku antivladinih protesta širom Srbije. U svakom slučaju, niko ne može reći da je situacija u odnosima Kosova i Srbije “stabilna”. 

Ništa manje nije konfuzna ni situacija u Bosni i Hercegovini, gdje je sinonim za sve probleme predsjednik entiteta Republika Srpska Milorad Dodik. Dodik kao bliski saradnik i prijatelj Vučića već duže vrijeme prkosi u sukobu sa visokim predstavnikom u BIH Kristijanom Šmitom, ali i institucijama te države. Presude i krivične prijave protiv Dodika i njegovih entitetskih organa su postale svakodnevica. Za to vrijeme Dodik se svako malo slika iz Moskve gdje se sastaje i sa predsjednikom Rusije Vladimirom Putinom. Situacija vrlo tenzična na momente, ali čini se sve po mjeri Moskve jer ako su u čemu majstori jesu u tome da drže konstantnu tenziju gdje im je u interesu da tako bude. 

Crna Gora

Kada je u pitanju Crna Gora, ako se posmatra sa strane i površno, naša država privremeno zatvara poglavlja i čvrsto je na putu ka EU, ali kada se zagrebe ispod površine, situacija je daleko od dobre.

Uzrok su, naravno, ispostave Vučićeve politike u vidu prosrpskih partija i njihovih saradnika iz crkve Srbije. Dok Andrija Mandić, predsjednik parlamenta papagajski pominje priču o “pomirenju”, u isto vrijeme diže tenzije otvarajući nacionalna pitanja i slaveći četničku ideologiju. Uz to popovi crkve Srbije svako malo u manjim mjestima se pojavljuju i govore o veličini četnika i Draže Mihajlovića, njihovog vođe kojem je presuđeno, između ostalog, što je sa svojim jedinicama počinio zločine i prema djeci u kolijevkama. Na to se nadovezuju “fantom” zakoni koje usvaja Vlada bez ikakve debate, a protiv kojih su ustali Evropska komisija, Savjet Evrope pa čak i Ujedinjene nacije. 

Pored toga, Crna Gora ima velikih bezbjednosnih problema jer se u kratko vrijeme dogodilo nekolika ubistava, od kojih su pojedina reaktivirala obračun dva moćna narko kartela. Ako se neko pita kakve to veze ima sa Srbijom, odgovor je jasan – srpskim vlastima, koje imaju unutrašnji problem, najviše odgovara da se situacija u Crnoj Gori pogoršava, kako politički, tako i bezbjednosno. Destabilizacija Crne Gore odgovara Vučiću jer njegova Srbija je već prepoznata kao država koja najviše od svih zaostaje u evropskim integracijama. 

Prepoznaje li Evropa destabilizatorske napore Mandića?

Buđenje

Dok se sve ovo dešava po Balkanu čini se da se Zapad budi odnosno da je konačno shvatio da je “srpski svet” problem! Ne tako davno su Vučića dočekivali i oslovljavali ga sa “dragi Aleksandar”, ali već je jasno da takve srdačnosti više nema. Spekuliše se da već dva mjeseca dio evropskih diplomata odbija ili odlaže posjete jer ne žele da budu uz rame srpskim vlastima dok se na ulicama njihovih gradova dešavaju okršaji studenata i građana sa jedne strane, i policije i batinaških odreda režima srpskog autokrate sa druge. 

U nekim medijskim krugovima se ide toliko daleko da su navodno iz Brisela odlučili da strpljivo sačekaju jesen, a da onda oštrije krenu u rješavanju problema koje generiše Srbija. Takav pristup zahtijeva podršku većeg broja država EU, ali bi taj proces navodno vodile glavne države Unije, a to su Njemačka i Francuska. Nije pametno spekulisati koje bi to mjere mogle da budu, ali jasno je da ima i zagovornika da se određenim osobama iz Srbije, a bliskih režimu, budu uvedene sankcije. 

E zbog toga ne treba ignorisati sve one navode koje je u svom izvještaju iznijela SOA, jer su oni u tom operativnom smislu osnova za buduće postupanje EU i NATO kada su u pitanju Vučić i njegovi saradnici.

U suštini, postoje indicije da se na Zapadu sve više prepoznaje da je “srpski svet” teret za evropske integracije regiona, a samo je važno kako će to biti kvalifikovano. Svakako, kao i sve što radi Zapad neće ništa ići niti brzo niti direktno. Ali, čini se da je taj proces već počeo, pa je sada samo ostalo da čekamo epilog, jer se o “povezanosti” srpskog sveta i ruskog sveta priča predugo, a ne radi ništa konkretno. 

D.G.