SLUČAJ MAUZOLEJ: Rušenje bi bilo kulturocid

Nepojmljivo bi bilo da jedna mediteranska zemlja u XXI stoljeću, u kojoj su se prije više od petsto godina štampale knjige, dozvoli sebi takav slučaj bez presedana. Značilo bi to i poniženje velikog umjetnika međunarodne reputacije čijim se djelima ponosi i srpska prijestonica s dominantnom figurom Pobjednika na Kalemegdanu

U sveobuhvatnom i kompleksnom djelovanju politike, dakle u procesima koji se kreiraju političkim konceptima ustroja društva, postoji domen ove djelatnosti koji se označava sintagmom ,,niska politika“. Ta se takozvana posebna ili ,,niska politika“, kao što su zdravstvena ili socijalna, odnosi i na domen kulture. U djelovanju takozvane visoke politike, kojoj bi trebala biti svojstvena prvenstveno odgovornost, čini se da joj je, obzirom na dosadašnja iskustva u istoriji svjetskih zbivanja, više svojstvena upravo – neodgovornost. Pitanje koje se nameće po sebi jest da li visoka politika može biti odvojena od ove ,,niske“ politike. Takođe se postavlja pitanje može li ta niska politika svoje djelovanje ostvarivati vlastitim mehanizmima, dakle autonomno određivati i ostvarivati svoje ciljeve?

Premda se može steći dojam da se kulturna politika odvija u velikom stupnju svoje autonomije, taj je utisak ipak varljiv, jer upravo visoka politika, premda više latentno nego manifestno, sprovodi kroz kulturu strategije svog djelovanja. Tako se ono što bi trebalo biti po svim mjerilima odgovorno, jer se između ostalog tiče sfere kreativnog i duhovnog kao bitnih činilaca samog bića kulture, preobražava u svoju suprotnost. Postaje kultura političke neodgovornosti.

Na crnogorskoj društveno-političkoj sceni bjelodana je simbioza visoke i ,,niske“ politike. Taj se problem pokazuje višeslojno zanimljiv, ima li se u vidu udio crkve u društveno-politički život Crne Gore. Ono što je u više navrata izazivalo negodovanja u crnogorskoj javnosti odnosilo se na veoma osjetljiva pitanja koja se tiču crnogorskog kulturnog nasljeđa. Tako su se iz resora iz kojih se ne bi trebale očekivati neprihvatljive izjave čula decidirano saopštena mišljenja da će nova vlada demontirati, što je eufemizam za razrušiti, Njegošev mauzolej na Lovćenu. Budući da problem Mauzoleja implicira političko pitanje od velikog značaja, neodgovornost politike je više nego očita. U ionako podijeljenom i ostrašćenom crnogorskom društvu stavljat na dnevni red kulturne djelatnosti rušenje jednog spomenika kulture jest potez čije konsekvence mogu biti tragične. Kako je, kao što je rečeno, udio crkvenog uticaja moćan, samim tim se problem usložnjava. Neodgovornost politike se instrumentalizira koristeći uticaj crkve koja u ovom slučaju ne samo da ima identičan stav nego je i inicijator te odluke. Rušenje Mauzoleja na Lovćenu bio bi za crkvu teži grijeh od stvarne težine granitnih blokova koje bi rušitelji ovog spomenika u ime te iste crkve deponirali na drugo mjesto.

Upravo neodgovornost politike može samo još više produbljivati podijeljenost crnogorskog hrišćanskog puka i ne samo njega, nego i isprovocirati sve one koji bez obzira na vjeroispovijest ili etničku pripadnost istinski štuju Njegoša i njegovo djelo. Mauzolej na Lovćenu se smatra neprikosnovenim kulturnim dobrom Crne Gore i njene tradicije. Posebno za Cetinjane, to je sveto mjesto. Stoga oni imaju pravo da brane svoju svetinju. Uostalom, poslanje koje crkva treba sprovoditi po temeljnim vrijednostima jevanđelja propovijedajući mir i dobro među hrišćanskom pastvom, na ovaj način može kompromitovati svoj autoritet. Čin rušenja ne bi bio samo skrnavljenje već evidentno nepoštovanje onog fundamentalnog svojstva Božijeg bića a to je upravo čin stvaranja. Zato bi s teološke strane gledano hrišćanski princip dobra koji je utemeljen kroz princip stvaranja u knjizi Postanka, kako nam to prezentira Biblija, bio iznevjeren. Iako je poznat razlog kojim se želi realizirati rušenje Mauzoleja opravdavajući taj čin istorijskim, crkvenim i estetskim argumentima, zagovornici takve ideje čini se da zanemaruju karakter onoga u čiju je čast taj monumentalni spomenik koncipiran i izveden.

Ako bi se uradila studija Njegoševog psiho portreta, tog kontroverznog, samosvjesnog vladara koji je volio život i crkvenog velikodostojnika koji je rijetko nosio vladičansku odoru, onda se mauzolej na vrhu Jezerskog vrha čini puno prikladniji za vječni počinak velikog pjesnika od skromne kapele nalik kakvoj stražarnici. Njegoš je bio, kako nam govore brojni dokumenti i onovremene evropske društvene hronike, čovjek strastvene prirode, sklon luksuzu, osjetljiv na laskanja visokog društva evropskih moćnika. Najmanje je bio bogobojažljivi smjerni pastir koji brinući za svoje stado vodi asketski život u cetinjskoj podlovćenskoj pustari. Mauzolej je monumentalna građevina u potpunosti primjerena onome u čiju je čast sagrađena. Zato bi bilo politički i crkveno neodgovorno i krajnje riskantno u sadašnjoj društvenoj klimi u kojoj živi Crna Gora, odlučiti se za njegovo rušenje. Rušenje umjetničkog djela Ivana Meštrovića koji je svoje divljenje i poštovanje prema Njegošu projicirao u to zahtjevno skulptorsko arhitektonsko djelo predstavljalo bi kulturocid. Bio bi to skandalozan događaj za kulturni svijet. Nepojmljivo bi bilo da jedna mediteranska zemlja u XXI stoljeću, u kojoj su se prije više od petsto godina štampale knjige, dozvoli sebi takav slučaj bez presedana. Značilo bi to i poniženje velikog umjetnika međunarodne reputacije čijim se djelima ponosi i srpska prestonica s dominantnom figurom Pobjednika na Kalemegdanu. Treba li reći kakav je Njegošev mauzolej turistička atrakcija koja, nažalost, nije dovoljno iskorištena.

Neodgovornost politike u donošenju problematičnih odluka može proizvesti za društvo puno više štete od ,,koristi“ koje bi donijela njihova realizacija. Treba takođe reći da je i prethodna vlast znala imati neodgovoran odnos prema vrijednostima crnogorske kulture. Javno sam kritizirao neodgovorno djelovanje kulturne politike prema velikim obljetnicama, koje nijesu obilježene u onoj mjeri i u onom obliku kako zaslužuju: Petar I Petrović Njegoš, Petar II Petrović Njegoš, Petar Lubarda. Uglavnom se radilo o prigodničarskim programima. Nije mi poznato je li nešto značajno učinjeno za obilježavanje stogodišnjice smrti kralja Nikole koja se trebala obilježiti ove godine. Ako politika jest umijeće mogućeg, onda je nemoguće da oni koji je vode ne vide problem neodgovornosti i posljedice koje proizilaze iz te neodgovornosti. Samo odgovorna politika prema kulturnim vrijednostima koje čine tradiciju jedne zemlje, koje obogaćuju svijest o duhovnom i istorijskom kontinuitetu, samo takva politika može afirmisati identitet zemlje.