POLA VIJEKA STOJADINA: Simbol jednog vremena

Stojadin je bio pan-jugoslovenski proizvod. Od Vardara do Triglava su radili kooperanti Zastave. Danas je Stojadin simbol jednog vremena prošaranog svim bojama.

Karijeru je završio 21. novembra 2008, kao drugi najjeftiniji nov automobil na svijetu. A bio je i prava senzacija na sajmu automobila u Beogradu 2008. O epskim avanturama Zastave 101 ste uveliko čitali: Reliji širom Evrope, Afrika, Ararat, Himalaji, Tour d’Europe i mnoge druge.

Stojadin je došao iz mješovitog braka: FIAT ga je osmislio – Dante Đakosa preciznije. Dizajn uradio čuveni Federiko Boano, motor je konstruisao Aurelio Lampredi, a usvojio Prvoslav Raković pa su proizvodnju i dalji razvoj vodili Zavodi Crvena Zastava.

Evo! Ovo je prvi Jugo-Auto!

Zastava 101 je bio kvalitetan i ambiciozan projekat kome se u Zastavi ozbiljno pristupilo. Igra između fabrike i novinara o izgledu novog automobila počinje odmah po dobijenoj licenci o čemu se ćutalo, 1969.

Ekipa Auto magazina na salonu u Frankfurtu imala je zadatak da testira novi Fiatov model, revolucionarni 128. I na iznenađenje, predstavnik Fiata im uručuje crvene kupone za prioritetno testiranje  – velika čast koja se u to vrijeme ni za novac nije mogla dobiti. Jugoslovenski list je dobio 128 za test prije renomiranih svjetskih časopisa! Kroz predstavljanje, i bez daljih komentara predstavnik Fiata saopštava da je 128 „kao poručen za Vas“ – na šta su novinari Auta uz šalu prokomentarisali „Da nije, ne daj Bože, po JUSu i pravljen.“

Iako su novinari bezuspješno „lovili“ prototip tokom testiranja na stazi pored Kragujevca, prvo, nezvanično, predstavljanje se odigralo u Auto magazinu broj 26, 1970. Izveštaj je zapalio našu javnost i napunio Zastavine salone koji još uvijek ni brošure ni datum početka proizvodnje nisu imali. Prvo zvanično predstavljanje se odigralo na konferenciji za štampu 16. aprila 1971.

Prvi, serijski proizveden 101 silazi sa stare trake 16.novembra 1971. Već tada se uveliko gradila nova fabrika sa tada savremenom proizvodnom linijom za Z 101, i 25. aprila 1972 kreće velikoserijska proizvodnja. Puštanje u pogon nove fabrike je obavio Mijalko Todorović iz SIV-a, a radnici su dali obećanje da će ostvariti maksimalni kapacitet proizvodnje od 200.000 automobila godišnje.

Čim se pojavio u prodaji, počinje razvoj, ali i problemi. Na neviđeno, cijena počinje da se mijenja i od onih koji su ga naručili, zahtjeva se doplata. Kako navodi „Auto“, u Salonima 1971. su bili izloženi prototipovi i automobili predserijske proizvodnje, čija se oprema razlikovala od serijske. Kreću žalbe kupaca, a iz fabrike stiže objašnjenje da su to „De luxe“ modeli koji još uvijek nisu u serijskoj proizvodnji.

Kako je bilo žalbi na farbu koja je spadala sa naljepnicama, i na završnu obradu, poboljšanje kreće krajem 1972. kada se počela primjenjivati elektroforeza prilikom farbanja i anti-korozivne zaštite.

Domaći kooperanti zaostaju sa osvajanjem proizvodnje dijelova u odnosu na plan i Zastava je bila prinuđena da uvozi deficitarne dijelove.

Svi Standard modeli su imali motor od 1.116 ccm sa karburatorom WEBER 32 ICEV 10, Holley Europea 32 ICEV 10, IPM 32 MGV 1 ili Solex C 32 DISA 20 i stepenom kompresije 8,8:1. Jedina izmjena motora je bila aprila 1976. od broja motora 0076986 kada je uvedena bregasta osovina sa širinom brijega od 20 mm umjesto stare od 14 mm. Nakon ove izmjene prelazi se na stepen kompresije 9,2:1.

Kultni status mehanike Stojadina je na prvom mjestu ustanovio mjenjač. Do početka devedesetih godina je uobičajen broj brzina bio 4, a kasnije je dodata i peta. Međutim, razlika u mjenjačima nastaje mnogo ranije.