Ko tu kome duguje, “braćo” Srbi?

Piše: Nebojša Redžić

Prije nekoliko dana obilježeno je 45 godina od razornog zemljotresa u Crnoj Gori. Bila je to još jedna prilika za srpske domoljube i neonaciste, posebno na društvenim mrežama, da se obruše na činjenicu da je Srbija – baš kao i druge jugoslovenske republike – godinama nakon zemljotresa od plata svojih građana izdvajala pomoć za obnovu Crne Gore. Sudeći po onome što su napisali, ne konsultujući ni zvanične podatke, ni činjenice, ispade da sve što je do danas Crna Gora postigla na ekonomskom planu, treba da zahvali njihovim donacijama!

Budući da su podaci o pomoći Srbije i ostalih jugoslovenskih republika Crnoj Gori uglavnom dostupni i lako provjerljivi, nije teško utvrditi da se ne radi o naročito velikim iznosima, pogotovo ne tako velikim da bi se moglo govoriti o ekonomskom razvoju Crne Gore kojemu su doprinijele donacije građana Srbije. Još kada se uzme u obzir sva imovina koju je Srbija zadržala u Crnoj Gori nakon razlaza 2006. godine (prije svega mislim na brojna odmarališta na Jadranskoj obali, na pjenU od mora, koja su ostala u vlasništvu Srbije, kao i nekretnine koje posjeduju pod uslovima kao crnogorski državljani), lako će se doći do pitanja: ko tu zapravo kome duguje?

Upravo to pitanje – ko je kome dužan kada su u pitanju potraživanja koja ne proizilaze iz robne razmjene, dovode nas na, po Srbiju klizav teren ratne odštete koju zvanični Beograd nikada nije isplatio Crnoj Gori po dva osnova: ratne reparacije koje je Srbija dobila nakon Prvog svetskog rata (u svoje i u ime Crne Gore), te ratna odšteta koju bi Srbija morala da isplati Crnoj Gori za zvjerstva počinjena tokom i nakon okupacije 1918. godine, a koja su najbolje opisana u djelu Iz krvavog albuma Karađorđevića.

Prije nego se osvrnem na sudbinu ratnih reparacija koje je Srbija dobila na Pariškoj mirovnoj konferenciji 1920. godine, gdje su iznosi uglavnom poznati, treba jasno i precizno naznačiti kakva su sve zvjerstva nakon 1918. godine učinjena u Crnoj Gori i potencirati činjenicu da se ratnom odštetom zbog onoga što je Crna Gora tada pretrpjela, nikada niko nije ozbiljnije bavio.

Dakle, u periodu od 1918. do 1929. godine, u Crnoj Gori je ubijeno 7.000 muškaraca, žena, djece i staraca. Spaljeno je 6.000 domova, a 30 hiljada ljudi ostalo je pod vedrim nebom. Prilikom ukidanja crnogorske valute perper, izvršena je konverzija u dinare gdje je počinjena otvorena pljačka sa ciljem otimanja crnogorskog zlata koje je služilo kao podloga za perper. Kraljevina Crna Gora je ukinuta i stvorena je Zetska banovina čiji je udio zaposlenih u novostvorenoj Kraljevini SHS iznosio manje od 1 odsto! Uknuta je autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva, a njenu imovinu otela je novostvorena SPC! Konačno, 732 miliona zlatnih franaka koliko je na Pariškoj mirovnoj konferenciji namijenjeno Crnoj Gori kao ratna odšteta za Prvi svjetski rat, preusmjereno je na kasu u Beogradu, od čega je Crna Gora dobila samo 5 odsto!

Pljačka bez presedana

Što se, dakle, dešavalo sa ratnim reparacijama koje su silama pobjednicama iz Prvog svjetskog rata pripale na osnovu mirovnig sporazuma između Saveznika i poraženih Centralnih sila u Parizu 1920. godine?

Treba biti realan pa priznati da ni Srbija na konferenciji u Parizu nije najbolje prošla, jer je bila suočena sa namjerom velikih sila da najprije namire svoja potraživanja, ali i sa nastojanjem SAD da Njemačku spasi od bankrota ako se utvrdi previsok iznos ratnih reparacija. Delegacija Srbije je na tu Konferenciju 1920. godine otišla sa zahtjevom koji je iznosio čak 13 milijardi zlatnih franaka, odnosno današnjih 9,5 milijardi dolara!

Umjesto tog iznosa, Srbija je (zajedno sa onim što bi pripalo Crnoj Gori) dobila na ime odštete 670 miliona zlatnih maraka, od čega je, tvrde, u početku svega par miliona maraka stiglo u novcu, dok je ostatak odštete dobila u naturi: lokomotive, vagone, hemikalije, poljoprivredne mašine, građevinski materijal i živu stoku.

Pristiglim novcem obnovljen je Stari železnički most na Savi, koji su prvo 1914. srušili srpski vojnici, a potom 1918. Austrougari, početa je i gradnja Mosta kralja Aleksandra 1931. godine, završena su neka zdanja koja su prije rata počele srpske arhitekte, a tokom dvadesetih i tridesetih godina završili ruski emigranti (zgrada Narodne skupštine, zgrada Ministarstva šuma i voda u Nemanjinoj ulici – danas Ministarstvo spoljnih poslova, zgrada Ministarstva finansija na uglu Kneza Miloša i Nemanjine ulice, zgrada Generalštaba i zgrada Ruskog doma). Danas bi ta pomoć vrijeđela oko 2,3 milijarde američkih dolara.

Srbija je u prvim godinama poslije Drugog svjetskog rata na ime ratnih reparacija iz Nemačke dobila 66 većih i 43 manje fabrike i opremu za 242 fabrike u vrijednosti od oko 36 miliona dolara, po kursu iz 1938. godine. Danas bi to predstavljalo vrijednost od oko 600 miliona američkih dolara. No, nakon Drugog svjetskog rata, gotovo da se izgubila razlika između onoga što je Njemačka dugovala na ime ratne odštete u Prvom i Drugom svjetskom ratu.

Nesporno je da joj Njemačka nikada nije isplatila ono što je bila dužna, baš kao što Srbija nikada nije proslijedila Crnoj Gori ni paru više od 5% onoga što je moralo pripasti našoj državi kao pobjednici u oba rata.

Ipak, zanimljiv je podatak da je posljednja rata od 70 miliona eura na ime reperacija za Prvi svetski rat isplaćena Srbiji oktobra 2010. godine (!), što govori da je periodično, pa čak i u novom milenijumu, Crna Gora još nekoliko puta zakinuta za dio ratne odštete koji joj je morao pripasti!

Ubi nas politička korektnost

Ono što je nesporno, jeste da je na Konferenciji u Parizu 1920. godine Crnoj Gori opredijeljeno 732 miliona maraka u zlatu na ime ratnih reparacija u Prvom svjetskom ratu. Beogradska Vlada je 1926. godine uplatila Crnoj Gori četiri miliona u dinarskoj protivvrijednosti koja je iznosila 40 miliiona tadašnjih dinara.

Preostalih 728 miliona zlatnih maraka nikada nijesu stigli u Crnu Goru, a vjerovatno su završili u džepovima kralja Aleksandra, Nikole Pašića i ostalih srpskih voždova.

Srpski mediji pišu da je osim problema s naplatom ratne odštete, javnost u Srbiji poslije Prvog svetskog rata naročito bila iritirana brojnim aferama koje su se odnosile na manipulacije materijalnim sredstvima dobijenim na ime kompenzacije novčanih potraživanja. Tako je, na primer, preduzeće „Omnium Serb” (na čijem se čelu nalazio Rade Pašić, sin Nikole Pašića) ostvarilo monopolski položaj na uvoz robe (poput ratnog naoružanja, šećera i žive stoke) koja se dopremala u Srbiju na ime naknade za isplatu ratne štete. Čitav drugi kontingent goveda i ovaca koji je dobijen iz Nemačke bio je ustupljen toj firmi, i to po cijeni od 455 dinara za jednu ovcu i 1.510 dinara za jedno goveče. Ukupan kontingent brojao je 17.500 goveda i 60.000 ovaca. Ekonomsko-finansijski komitet pri Ministarstvu finansija donio je odluku da „Omnium Serb” ne plati nikakvu carinu prilikom uvoza tog kontingenta. Zarada ovih špekulanata na osnovu dobijenih privilegija lako se mogla izračunati ako se zna da je cijena jedne ovce u Vojvodini iznosila 900, a goveda 3.000 dinara.

Što se Crne Gore tiče, čak i ona suma koja je dobijena, potrošena je uglavnom za izgradnju žandarmerijskih stanica, a stanovništvo je kao nikada bilo suočeno za siromaštvom, glađu i teškim životom. Posebno onaj dio stanovništva koji je bio naklonjen obnovi ugašene crnogorske države i njenoj protjeranoj dinastiji.

Sredstva kojima je naplaćena krv 10 hiljada Crnogoraca poginulih na Mojkovcu, Lovćenu i drugim bitkama, te ukupna šteta zbog ratnih razaranja u Prvom svjetskom ratu, otišla su najprije na izgradnju Belog Dvora u Beogradu, a potom i drugih statusnih simbola državnosti Srbije koja je nakon 1918. godine svjesno i sa predumišljajem razorila Crnu Goru sa namjerom da se ova nikada više ekonomski ne oporavi.

U svemu, nesporno je sljedeće: Srbija nam nikada nije isplatila 95% sredstava koje je u svoje i u ime Crne Gore naplatila na ime ratnih reparacija iz Prvog svjetskog rata (koliko god da je u toj isplati i sama oštećena od strane velikih sila).

Takođe, nijedna kasnija vlast, u Crnoj Gori (ni ona komunistička, ni DPS-ovska, ni ova današnja) iz razloga “političke korektnosti” nije pominjala, niti utvrdila iznos ratne odštete koju nam duguje Srbija. Ni one iz Prvog svjetskog rata, ni od razaranja koje je počinila nakon “bezuslovnog ujedinjenja” 1918. godine. Po mojoj računici, ako je Srbiji tada dodijeljen “skroman” iznos od 670 miliona zlatnih franaka (današnjih 2,3 milijarde američkih dolara), a Crnoj Gori proslijeđeno svega četiri miliona, ispada da nam Srbija samo na osnovu ratne odštete iz Prvog svetskog rata nominalno duguje nešto više od milijardu američkih dolara!

Kada bi se izvela ta računica i egzaktno utvrdilo koliko nam Srbija duguje po dva osnova, bukači i trubači koji bruje o tome da smo mi njima nešto dužni jer su im nekoliko godina nakon 1979. godine uzimali desetak eura od plate mjesečno za sanaciju Crne Gore od zemljotresa, sami bi shvatili da jednostavno, jednom za sva vremena, moraju da umuknu!