SVJEDOČANSTVA: Nema 4 ocila u Crnoj Gori prije okupacije 1918. godine

Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ

Srpska narodnost u Crnoj Gori izmišljena je u drugoj četvrtini 19. vijeka, te od tada počinje i vrlo poznati crnogorski dualitet – da se Crnogorci u isto vrijeme ośećaju – i kao Crnogorci i kao Srbi.

Mnogo sam puta pisao i pružio bezbroj dokaza da je srpstvo u Crnu Goru importovao Njegošev učitelj Simo Milutinović Sarajlija.

Odmah da napomenem, ako je srpska narodnost u Crnoj Gori izmišljena u 19. vijeku, nikome se ne može osporiti pravo da se izjašnjava u nacionalnom smislu kao Srbin, ljudi imaju pravo da se izjašnjavaju kako hoće; postoje slučajevi da neki ljudi u mladosti odu u potpunu tuđinu, nauče jezik kojem nijednu riječ nijesu poznavali – i tokom života potpuno se stope sa novom sredinom te počnu da se izjašnjavaju kao pripadnici nacije u koju su doselili.

NARODNOST KOJA JE IZMIŠLJENA U 19. VIJEKU, MORALA JE DOBITI I NEKI SADRŽAJ

Kad su Crnogorci u 19. vijeku dobili etiketu – Srbi, morao se izmišljati i neki sadržaj, da bi nova “etnička” etiketa izgledala ozbiljna i drevna. Na primjer, prije Njegoša među običnim Crnogorcima Miloš (K)Obilić je bio skoro potpuno nepoznat lik, iako su cetinjske vladike znale za njega. U Crnoj Gori ga je proslavio Njegoš te je danas Obilić jedan od omiljenih likova crnogorskih Srba, iako je pitanje da li je uopšte postojao, a još je veće pitanje ko je ubio sultana Murata na Kosovu 28. juna 1389. godine.

Da bi Crnogorci postali Srbi morali su se neki znameniti likovi iz srpske mitologije predstaviti Crnogorcima kao njihovi, Obilić je morao postati dio “crnogorskog” identiteta. I zaista, danas i jeste uspješno umetnut, crnogorski Srbi Obilića smatraju za ličnost koja je dio njihovog nacionalnog bića.

Tako su u 19. vijeku u Crnu Goru uneseni srpski kultovi – Obilića, Karađorđa, Dušana, kasnije Sv. Save.

Kad se osmišljavala (novo)srpska ideologija u 19. vijeku, niko u Crnoj Gori nije primjetio da su za srpsku nacionalnu misao važna 4 ocila, jer, simbolika je itekako važna za svaku ideologiju, pa i za ideologiju koju znamo kao – srpstvo.

Četiri ocila su danas najpoznatiji i najrašireniji srpski nacionalni simbol, za koja se kaže da su simbol iz vremena dinastije Komnina i da u stvari predstavljaju četiri slova V koja znače: ‘Vasilev vasileon voitha vasili – Care careva pomaži Caru’.

Ovaj simbol vidimo na hiljadama mjesta po Crnoj Gori – na zidovima zgrada, u ulazima, u liftovima, urezuje se na školskim klupama, crta se na školskim sveskama, ima ga na golim stijenama pored drumova, ima ga u grbovima političkih partija i koalicija. Čovjek bi pomislio da je taj simbol u Crnoj Gori prisutan, s obzirom koliko je rasprostranjen, bar 1000 godina, neprekidno.

Srpska crkva na crnogorskim crkvama već više od dvije decenije ponosno ističe trobojku koju je sultan odredio Srbima 1835. godine – i još sa aplikacijom četiri ocila na toj trobojci. Na taj način Crnogorcima nameće jedan simbol kojeg nikada prije nije bilo na tim istim crkvama, simbol države Srbije. Ovaj (u Crnoj Gori) novokomponovani nacionalni simbol, Srpska crkva bez imalo stida postavlja i na stare crnogorske crkve, o čemu su pisale “Vijesti”, 27. IX 2012. u tekstu “Ploču sa četiri ocila stavili na crkvu u Grahovcu”.

Na crkvi na Grahovcu uklesana su četiri ocila iako nijedan učesnik bitke na Grahovcu nije nosio bilo kakvo znamenje sa četiri ocila. Još jednom Srpska crkva svom vjernom “stadu” daruje istoriju koju je sama smislila, a koja se nije desila. I 4 ocila na crnogorskoj kapi isto kao i sama Srpska crkva došli su u Crnu Goru zahvaljujući tome što je srpska vojska okupirala našu državu 1918. Vojna agresija na Crnu Goru iz 1918. i dan danas Beogradu donosi bogate plodove.

SVJEDOČANSTVA O SIMBOLIMA NA CRNOGORSKOJ KAPI

Četiri ocila su u Crnoj Gori postala široko poznata od 1918. godine kada ih je na crnogorskim kapama prisilom uvodila okupaciona srpska vojska. Pročitao sam mnogo opisa crnogorske kape koji su nastali prije 1918. godine, nikada nijesam sreo nijedan u kom se pominju četiri ocila. Evo nekih svjedočenja:

1.) Ruski oficir Vladimir Bronevski boravio je u Boki i Crnoj Gori 1806. god. Opisao je crnogorsku kapu: “Na glavi, ili bolje na tjemenu, nose crvenu kapicu sa svilenom crnom kićankom.” (Vladimir Bronevski, Zapisi o Crnoj Gori i Boki, CID, Podgorica, 1995, str 123)

2.) Ljekar iz Perasta Simeon Mazarović početkom 19. vijeka više puta je boravio u Crnoj Gori, a 1808. g. na francuskom jeziku je sačinio spis, koji se čuva u arhivu Ministarstva spoljnih poslova u Moskvi. Ovako je opisao kapu Crnogoraca: “Na glavi nose kapu od crvene vune, koju ponekad prekriju parčetom crne svilene ili pamučne tkanine” (Dnevni list “Dan”, 16. mart 2005)

3.) Vilhelm Ebel je 1841. boravio u Crnoj Gori. Zabilježio je o kapi: “Kao i većina prisutnih, i on je na glavi imao crnogorsku crvenu kapu sa svilenim crnim obrubom…” (Vilhelm Ebel, Dvanaest dana u Crnoj Gori, CID, Podgorica, 2006, str 51)

4.) Ruski istoričar Aleksandar Popov u C. Gori je boravio je 1842. Sa Njegošem se sreo u Dubrovniku i sa njim otputovao u Crnu Goru. Piše o Njegoševoj kapi: “U svojstvu gospodara Crne Gore, vodeći pregovore s vezirom on je bio u crnogorskoj nacionalnoj nošnji. Na glavi crvena kapa obavijena crnom maramom, u obliku male čalme, svjetlocrveni džamadan….”  (Aleksandar Popov, Putovanje u Crnu Goru, Službeni list Crne Gore, Podgorica 2000, strana 14)

5.) U Titogradu je 16. i 17. aprila 1987. održan naučni skup “Vuk Karadžić i Crna Gora.” Na skupu je rad priložio i dr Golub Dobrašinović. On je saopštio:  “Među Vukovim stvarima, pođimo od toga, ostale su dvije crnogorske kape i jedna ‘bokeska mala kapa’. Nestale su u Prvom svjetskom ratu. Poznat nam je, međutim, njihov opis.

 Prva od njih »Po strani opšivena je crnom svilom, a krugom temena svoga, koje je od crvene čohe, opšivena je usukanim, zlatnim gajtanom« – zapisao je M. Valtrović. – »Na temenu ima prost i kratak luk, izvezen od jednog šireg i dva uzana zlatna gajtana. U širem gajtanu ima i upletenog svilenog gajtana, crne boje. Ispod luka izvezen je, od tanka zlatna gajtana, okrugao cvet sa dva listića, na kratkoj dršci. Na sredini cveta, koturić je od ugasito-zelene kadife. Kapa je postavljena belim platnom; nošena je«.

 Druga kapa: »Po strani opšivena je crnom svilom, a krugom temena svoga, koje je od crvene čohe, ima zlatnim, uzanim gajtanom izvezene šare, koje gotovo celo teme pokrivaju. Šare su dva šira i četiri uzana luka, ispod kojih ima od gajtana šiven kotur, koji s leva i desna ima po više sitnih grana, a više sebe, ravnomerno podeljenu veću granu od listova i kovrča. Kapa je postavljena crvenim pamučnim platnom; nošena je«.”  (Golub Dobrašinović, Crna Gora u Vukovoj ostavštini, zbornik Vuk St. Karadžić i Crna Gora, Titograd, 1987, strane 199 i 201)

6.) Francuz Alfred Bulonj koji je u Crnoj Gori boravio krajem 1867. i tokom 1868, zabilježio je: “Crnogorci stavljaju na glavu malu crvenu kalotu, visine svega jedan decimetar, pljosnatu odozgo i presvučenu spolja, sem na gornjem dijelu, svilenom tkaninom ili crvenom vunom. Zovu je kapa. Njen crveni dio koji odgovara tjemenu, gotovo uvijek je više ili manje izvezen zlatnim nitima.” (Alfred Bulonj, Crna Gora, CID, Podgorica, 2002, strana 74)

7.) Veliki vojvoda Mirko Petrović, brat knjaza Danila i otac kralja Nikole, umro je u ljeto 1867. godine. Poslije katastrofalnog zemljotresa 1979. akademik Božina Ivanović vršio je antropološku obradu tjelesnih ostataka vojvode Mirka. U grobnici vojvode Mirka pronađena je i crnogorska kapa, dr Ivanović piše: “Na glavi vojvode Mirka bila je crnogorska kapa i na njoj sačuvana vezena zvijezda.” (Božina Ivanović, Antropološki lik velikog vojvode Mirka Petrovića, zbornik “Međunarodno priznanje Crne Gore”,  Nikšić, 1999, str 314)

8.) Ruski konzul u Dubrovniku Konstantin Petković završio je 1868. godine knjigu o Crnogorcima. U njoj je ostavio svjedočanstvo: “Glava se pokriva oniskom kapom (kapicom) čiji je vrh napravljen od crvenog sukna, napola išivenog zlatom, a obod je od crnog svilenog platna.” (Konstantin Petković, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica, 2005, strana 79)

9.) Gustav Raš je u Drezdenu 1875. objavio knjigu o Crnoj Gori. Zapisao je: “Gornji dio te kape je kao krv crvene boje, ukrašen jednom zlatnom zvijezdom i jednom dugom od zlatnog veza.” (Gustav Raš, Crna Gora u pričama, CID, Podgorica, 2001, strana 16)

10.) Josef Holeček poslije boravka u Crnoj Gori ostavio je svjedočanstvo u knjizi koju je objavio u Pragu, 1877. godine: “Crnogorska kapa izgleda kao kod nas obična, domaća kapa. Ima obod od crne svile a tepeluk crven. Po ivicama je vezen zlatom, dok mu se na jednom kraju nalazi izvezen, takođe zlatom, dvoglavi crnogorski orao.” (Josef Holeček, Crna Gora, CID Podgorica i Izdavački centar Cetinje, 1995, strana 34)

11.) Spriridon Gopčević je 1877. u Lajpcigu objavio knjigu o Crnogorcima, u njoj opisuje tepeluk kape: “Crvena boja označava krv Turaka u kojoj će biti ostvarena sloboda, zvijezda označava Crnu Goru, a duga označava nadu u skoro oslobođenje. Ponekada se umjesto zvijezde unutar duge mogu vidjeti slova HI, to znači Nikola I” (Spiridon Gopčević, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica, 2008, strana 109)

12.) Ljubomir Nenadović je zapisao: “Ozgo je kapa sva od crvene čoje, jedno malo mesto na toj čoji pri kraju zagrađeno je zlatnim prugama.” (Ljubomir Nenadović, O Crnogorcima – pisma sa Cetinja 1878. godine, SKZ, Beograd, 1929, strana 20)

13.) Atol Mejhju (Athol Mayhew) objavio je 1880. u njujorškom časopisu Scribner putopisni zapis iz Crne Gore “Crna Gora kakvu smo je mi viđeli” (“Montenegro as We Saw It“). O kapi je ovo zabilježio: “Kapa je možda najčudniji dio crnogrske nošnje. Crnogorci je rijetko kada skidaju sa glave bilo da su u kući ili napolju. Oblika je kao velika vojnička kapa, okolo obložena crnom svilom i sa krunom tamnocrvene boje na vrhu. Tamno crvena tkanina je izvezena zlatom sa malim polukrugovima oivičavajući bilo crnogorski grb ili inicijale Knjaza.” (Radoslav Milošević Atos – Prevod putopisa „Crna Gora kakvu smo je mi viđeli“ Atola Mejhjua, portal Montenegrina)

14.) Italijan Viko Mantegeca je poslije boravka u Crnoj Gori objavio knjigu 1896. godine. Opisao je što se nalazi na kapi: “Crvena boja na vrhu kape simboliše svu prolivenu krv u vjekovnim okršajima sa Turcima, dok mali ručno izvezeni dio sa zlatnim slovima HI (Nikola I) oličava Crnu Goru, tj ove vrletne planine…” (Viko Mantegeca, Put u Crnu Goru, CID, Podgorica, 2008, str 5)

15.) Pavle Rovinski, koji je u Crnoj Gori boravio skoro 30 godina, u knjizi koju je objavio 1897. godine, zabilježio je: “Malo ih je koji ne znaju za crnogorsku kapicu. To je kapa ravnoga dna i ravnoga oboda, širine oko 8 cm. Ona je sva od crvenog ili tamnocrvenog tankog sukna i dvaput je dublja od širine oboda, ali se njeni krajevi zavrću kako se i dobija dvostruki obod. Odozgo je krug od isto takvoga sukna koji je izvezen zlatom, ovako: sa jednoga kraja izvezen je luk koji ima tri pruge, od kojih srednju čine tri reda od oboda do oboda, a sa obje njene strane uz manja rastojanja su po dva reda i još dva reda zajedno; dakle, ukupno pet pruga. U tome luku je oznaka “H.I.” što znači “Nikola Prvi“. Obod je obložen tankom svilom (derevija ili bogzija)…” (Pavel Rovinski, Etnografija Crne Gore, tom I, CID, Podgorica, 1998, strana 347)

16.) Kurt Hasert je 1891. g. boravio u Crnoj Gori. Opisao je crnogorsku nošnju i kapu: “U tom pogledu kod definisanja pomaže vam i jedinstvena nacionalna nošnja. . . Tjeme konačno ukrašava kapa, čije simbolične boje, crni atlasni rub, krvavo crveni poklopac i zlatna duga sa jednom zvijezdom ili sa inicijalima knjaževog imena, podsjećaju na žalost za izgubljenom slobodom…” (Kurt Hasert, Crna Gora, tom 1, Putopisi, CID Podgorica i Izdavački centar Cetinje, 1995, str 40)

17.) Ruski knez Dm. Golicin (Muravlin) je u Sankt Petersburgu 1898. objavio knjigu o Crnoj Gori. Zapisao je: “Meni se veoma dopada njihova kapa, kapa – simbol; pravi se od crvenog sukna, koje se po obodu obšiva crnim materijalom, a sredina gornje površine ostavlja se nezacrnjena, sa zlatom izvezenim polukrugom unutar kojega su inicijali Knjaževog imena.” (Knez Dm. Golicin (Muravlin), Kraj sinjeg mora, CID, Podgorica, 1999, str 69)

18.) Kamilo Morgan je u Crnoj Gori boravio 1911. godine, zapisao je: “Na vrhu kape je zlatni vez, koji predstavlja jednu zvijezdu i dugu” (Kamilo Morgan, Crna Gora, CID, Podgorica, 2004, strana 23)

19.) Francuz Pjer Marž boravio je u Crnoj Gori 1905. i 1909. godine, a 1912. je objavio knjigu o svojim impresijama iz Crne Gore. O kapi piše: “Na glavi kapa, tako poznata, crni obod, osnova crvena izvezena zlatnim inicijalima…” (Pjer Marž, Putovanje po Crnoj Gori i Hercegovini, CID, Podgorica, 2000, str 30)

20.) Andrija Jovićević u knjizi “Riječka nahija” piše, 1911. godine: “Na glavi se nosi plitka kapa sa imenom knjaza Crne Gore” (Andrija Jovićević, Riječka nahija u Crnoj Gori, CID, Podgorica, 1999, strana 340)

21.) Holanđanin Henri Van Mandere poslije boravka u Crnoj Gori 1913. je objavio knjigu “Crna Gora”. Opisao je crnogorsku kapu: “Prva stvar koju urade Crnogorci koji se vraćaju u otadžbinu iz Amerike ili od drugdje, to je da kupe lijepu narodnu nošnju. Uz nju ide lijepa okrugla crvena kapa sa crnom ivicom, koja krasi čitav crnogorski narod. Na gornjoj strani ove kape nalazi se zlatnim nitima uokviren kraljev monogram.” (Henri Van Mandere, Crna Gora, CID, Podgorica 2002, str 98)

CRNOGORSKA KAPA JE POSLIJE OKUPACIJE 1918. MORALA BITI POSRBLJENA JER JE BILA PREVIŠE JAKA IDENTITETSKA OZNAKA

Između dva svjetska rata na Cetinju je pośečen istorijski brijest i uništena Tablja. Kao još jedan isuviše jak i prepoznatljiv identitetski simbol Crnogoraca i crnogorska kapa je morala biti posrbljena. U knjizi „Crna Gora i Dušanovo carstvo” (Grafos, Cetinje, 1997), dr Radoslav Rotković citira predratni list „Zeta”, piše: “I onda se desi da se uništi crnogorska država, 1918. i za desetak godina zabrani nošenje crnogorske kape, ako se na nju ne stave ova četiri ognjila kao slova, i tako se crnogorska kapa pretvori u – srpsku! Podgorička Zeta piše o tome 1939. godine: »Naša crnogorska narodna kapa, koja se jedno vrijeme poslije ujedinjenja nije smjela nositi, u posljednje vrijeme nalazi dobru prođu… To je još jedina naša dozvoljena zastava«!”.

Nikola Tomanova Zec opisao je što se dešavalo na crkvenom saboru kod manastira sv. Nikole na Vranjini,  9. maja 1919. godine: “Ljudi su na glavama nosili crnogorske kape sa inicijalima  »N I« (Nikola Prvi), kakve su se decenijama nosile u Crnoj Gori. Na tom saboru došao je i načelnik okruga Cetinjskog, Mitar S. Vukčević, jedan od osuđenih u bombaškoj aferi. On je lično štapom obarao te kape ljudima sa glava. Ova činjenica, inače vrlo interesantna za ocjenu karaktera, baca punu svjetlost na neviteške gestove ondašnjih visokih funkcionera. Crnogorci su se u ono doba vrlo nelagodno osjećali, ako im i slučajno padne kapa s glave, a kad im se to desi na ovako nasilnički način, za njihove pojmove bolje je bilo da im odleti glava. Ali načelnik je sobom doveo bio i žandarmeriju.” (Nikola Tomanov Zec, Zelenaši, Cetinje, 2015, str 48)

Da napomenem da su se u Crnoj Gori poneđe i prije 1918. mogla sresti 4 ocila, na ponekoj ikoni pristigloj iz Srbije, ponekom komadu nošnje izrađenom u Srbiji, možda je tada u Crnoj Gori bilo i neke zastave sa 4 ocila koja je napravljena u Srbiji. Ali, sve su to bile marginalne pojave, kao i pomeni srpskog narodnog imena u Crnoj Gori prije doalska Sime Sarajlije.

Srpski narodni identitet u Crnoj Gori je jednostavno izmišljen, iskonstruisan. Srpsko etničko porijeklo Crnogoraca je mit, bajka. A svako danas ima pravo da se izjašnjava kako mu volja, naravno.