KONAČNO AKTIVNOSTI NA CRVENOM MULJU: Eksperti ujedinjeni da riješe najveći ekološki problem

Portal Luča otkriva šta se događa trenutno na bazenu crvenog mulja, koji je jedna od četiri crne ekološke crne tačke u našoj zemlji i koliko će projekat započet ove godine doprinijeti trajnom i isplativom rješenju.

Crveni mulj postoji koliko i Kombinat aluminijuma, od 1969. godine, kada je fabrika sagrađena. Bazen crvenog mulja od 2005. godine u rukama je privatnika. Svih tih godina mijenjala se vlasnička struktura. Od ruskog Rusala, preko ukrajinske kompanije Politropus alternativa.

Ukrajinac Roman Denkovič najavio je 2014, kada je kupio bazen, da ce sagraditi fabriku za reciklažu otpada i proizvodnju građevinskog materijala. To se nije desilo, jer mu, kako je u medijima tvrdio, vlada nije izašla u susret sa traženim dozvolama. Potom je Denkovič 2016. godine prodao bazen beranskoj firmi Weg Kolektor

Nakon četiri godine, pomak

mr Gordana Đukanović: Projekat je velika šansa

Od aprila do novembra vlasnici deponija, fabrika glinice ili institucije koje istražuju, eksploatišu i prerađuju rude, sistematski su sabrali i objedinili istorijsku dokumentaciju o izvorima ruda, procesima prerade i istorijat razvoja deponija.

“Ova baza podataka koja je od regionalnog i evropskog značaja, omogućiće bolje i sistematičnije sagledavanje problema koje smo imali u prošlosti, sa kojima se suočavamo sada i dati mogućnost za potencijalne prijedloge za njihovo rešavanje”, objašnjava za portal Luča mr Gordana Đukanović, ekspert saradnik na evropskom projektu RIS RESTORE Crveni mulj kompanije WEG Kolektor.

Crnogorski tim u ovom projektu, čine i eksperti sa Metalurško-tehnološkog fakulteta u Podgorici na čelu sa prof.dr Mirom Vukčević i Zavoda za geološka istraživanja Crne Gore na čelu sa dr Slobodanom Radusinovićem.

Prošle sedmice u Podgorici su boravili predstavnici kompanije TH Re-MINING i univerziteta iz Ljubljane, koji su takođe partneri na projektu, sa zadatkom da uz pomoć i podršku WEG Kolektora izvrše uzorkovanje crvenog mulja, koji je poslat u slovenačke laboratorije na detaljnu analizu. Uzorkovano je oko 16 tona crvenog mulja.

Nakon godina čekanja, nazire se rješenje za ekološku bombu u srcu Zetske ravnice, ali ne samo to, već i valorizaciju industrijskog otpada koji ima vrijednost.

Crna Gora dio evropskog projekta

Mr Gordana Đukanović objašnjava suštinu projekta, gdje je za Crnu Goru privilegija da bude njen dio:

“Projekat RIS Restore je trogodišnji projekatkoji je počeo u aprilu 2020.godine (http://ris-restore.zag.si).  Sastavni je dio EIT RawMaterials, koji je pokrenuo i finansirao Evropski institut za inovacije i tehnologiju, najveći konzorcijum u sirovinskom sektoru na svijetu.

Vizija Instituta je razviti sirovine u glavnu snagu Evrope (https://eitrawmaterials.eu), a misija je omogućiti održivu konkurentnost evropskog sektora minerala, metala i materijala pokretanjem inovacija, obrazovanja i preduzetništva.

Projekat objedinjuje više od 120 osnovnih i pridruženih partnera i više od 180 projektnih partnera iz vodećih industrija, univerziteta i istraživačkih institucija iz više od 20 zemalja EU.

Cilj je uspostavljanje samoodržive mreže učesnika koji su zainteresovani za preradu jalovine crvenog mulja u Jugoistočnoj Evropi i izdvajanje teških minerala koji sadrže vrijedne metale (REE, Sc, Y, Hf, Zr i Ti ). Procijenjena količina crvenog mulja u regiji je veća od 85 miliona tona. Ispituje se ukupno pet jalovišta u četiri zemlje.

Šta je crveni mulj i kolika mu je vrijednost?

Crveni mulj je čvrsti kaustični otpad koji nastaje nakon prerade rude boksitasa natrijum hidroksidom u Bayerovom postupku za ekstrakciju glinice. Ova jalovina sadrži značajne količine teških minerala.

Crveni mulj sadrži oko 15% preostalog aluminijuma i oko 40% gvozđa čija ekstrakcija iz crvenog mulja nije komercialno isplativa. Interesantni su minerali titana (rutil i anatas) kojih ima do oko 10% ukoliko se uspije pripremiti koncentrat zadovaljajućeg kvaliteta. Najveći značaj ima prisustvo rijetkih metala skandijuma, itrijuma i REE (metali rijetkih zemalja) kojih ukupno u podgoričkom crvenom mulju oko 1,5kg po toni crvenog mulja.

Osim toga, ne manje značajno je i prisustvo Nd i Dy (neodimij i disprosij) koji se koriste za proizvodnju super magneta i Sc (skandium) koji se koristi u aluminijskim legurama (aluminijski lim za avione, u aluminijskim blokovima  za motore i sl.).

Vrijednost ovih metala u crvenom mulju je još uvijek samo hipotetička, jer do sada nije postojao postupak kojim bi mogli ekonomski opravdano izolovati pomenute metale.

Isplativost prerade crvenog mulja i ekološki aspekt

Troškovi hemijske ekstrakcije pomenutih rijetkih metala direktno iz crvenog mulja do sada su bili puno veći nego što je bila vrijednost metala na globalnom tržištu.

“Poslednjih pet godina sistematskim testiranjem u laboratorijama TH Re-MINING-a postignut je veliki uspjeh, jer se uspješno inventivnim gravitacionim i magnetnim metodama predkoncentrovao sadržaj teških minerala iz crvenog mulja i umjesto skupe hemijske prerade čitave količine crvenog mulja, dovoljna je prerada pomenutih teških minerala. Time je postignuta samoodrživost i profitabilnost.” objašnjava za portal Luča prof. dr Uroš Herlec, predstavnik Univerziteta iz Ljubljane i TH Re-MINING-a.

Prof. dr Uroš Herlec: Tehnologija je zatvoreni sistem i ne utiče na životnu sredinu

Profesor Herlec je sa svojim timom tvorac ideje kombinacija tehnologija koja omogućuje isplativost. Ostatak od prerade crvenog mulja sa aluminijumom, gvoždem, natrijumom, kalcijumom itd. može se koristitikao sirovina za građevinske materijale.

Od posebnog značenja je ekološki aspekt moguće prerade crvenog mulja. Sa preradom i neutralizacijom kaustičnog materijala otklonila bi se opasnost od uticaja kaustičnih svojstava i rastvorenih metala na kvalitet podzemnih voda, kao i opasnost od potencijalnog pucanja i urušavanja brane deponije, što bi imalo nesagledive ekološke i druge posledice.

Prof. dr Uroš Harlec navodi da je tehnologija projektovana kao zatvoreni sistem i nema nikakvog uticaja na životnu sredinu.

Za izdvajanje skandiuma, itriuma i grupe metala rijetkih zemalja neophodna je izgradnja hemijske fabrike, koja će takođe funkcionisati kao potpuno zatvoreni sistem bez uticaja na životnu sredinu.

Brojne institucije uključene u projekat

Osim crnogorskih, partneri na ovom projektu su u oblasti istraživanja Nacionalni institut Slovenije za građevinarstvo, Bay Zoltan i Zavod za geološka istraživanja Federacije Bosne i Hercegovine.

Iz oblasti industrije projektni partneri suTH Mining AG, Gravity Mining Ltd, Metso: Outotec MYTILINEOS S.A., Envirotis holding ZRT, Alumina d.o.o. Zvornik i Nemetali d.o.o.

Od obrazovnih i naučno istraživačkih institucija očekuje se veliki doprinos, a projektni partneri su: Tehnološki univerzitet iz Beča, Prirodno matematički fakultet Univerziteta iz Zagreba, Nacionalni tehnički fakultet Univerziteta u Atini, Fakultet prirodnih i tehničkih nauka Univerziteta u Ljubljani, Tehnološki fakultet Univerziteta u Novom Sadu, Fakultet za rudarsku geologiju i građevinarstvo u Tuzli i Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Banja Luci.

Šta bi to moglo značiti za Crnu Goru?

“Osnovni cilj je mogućnost za 100% ekološku sanaciju i postupno otklanjanje crvenog mulja preradom, odnosno ekonomska valorizacija ovog zapostavljenog resursa.” kaže mr. Gordana Đukanović

Tu objedinjava uvođenje novog pristupa tretiranja otpada, povećanje dodatih vrijednosti, rešavanje ekoloških problema u samoodrživim uslovima, kao i prosperitet zajednice koji se ogleda u otvaranju fabrika i novih radnih mjesta.

K.V.