Samomrzeći Crnogorac i samomrzeći Jevrej

Piše: Milenko A. Perović

Samomrzeći Crnogorci unekoliko podśećaju na samomrzeće Jevreje. Povijesnim udesima su dijelovi jednoga i drugoga naroda navođeni na preispitivanja i napuštanja vlastitih nacionalnih i religijskih identiteta. Na sličan način su iskusili djelovanje psihopatološkog fenomena samostigmatizacije i mržnje prema samima sebi.

Ko je „samomrzeći Jevrej“ (self-hating Jew)? U diskusijama tokom 19. vijeka ovim izrazom označavani su Jevreji antisemitskih uvjerenja. Bili su za pretapanje Jevreja u druge narode i ukidanje jevrejstva. Izraz je kasnije protegnut i na Jevreje koji se protive postojanju jevrejske države ili njenoj državnoj politici.

Njemačko-jevrejski filozof  Teodor Lesing u knjizi Jevrejska samomržnja (Der Jüdische Selbsthass, 1930) raspravljao je o jevrejskom identitetu. Zaključio je da jevrejska samomržnja potiče iz  neurotične reakcije na antisemitizam, vjekovne progone i obezvrjeđivanja.

Ko je samomrzeći Crnogorac? Na kovanje ovoga izraza prisilila nas je činjenica da u današnjem vremenu veliki broj Crnogoraca pokazuje patološku mržnju prema samima sebi i svemu što je crnogorsko. Za razliku od jevrejske samomržnje, porijeklo crnogorske samomržnje je na paradoksalni način dvostruko.

Ona je bizarna posljedica prepredenog podilaženja velikosrba infantilitetu Crnogoraca nevjerovatno glupom izmišljotinom da su „najbolji“ i „najčistiji“ Srbi (jer onda, valjda, postoje i „najgori“ i „najnečistiji Srbi“)!? U ovoj „identitetskoj“ fantazmi jedino istinitim se pokazalo da Crnogorci u nacionalnoj konverziji odmah postaju najpotkupljiviji Srbi.

Pokazali su se oni tako potkupljivim i „karakternim“ da su bili spremni da s radošću – zbog procjene da su dobro prošli u prodaji svoga identiteta i „učlanjenju u srpstvo“ – ne samo ponište sebe kao Crnogorce, nego i unište sve one Crnogorce koji su bili i ostali zgađeni takvom sitnom kramerskom prodajom milenijuma njihovoga narodnog i nacionalnog trajanja! S druge strane, iskrenu anticrnogorsku mržnju i agresiju velikosrba mnogi su Crnogorci internalizovali, smatrajući da ih imaginarni „dug prema srpstvu“ obavezuje na samomržnju.

Kakva je neurotička reakcija nekih Jevreja na svoju povijesnu sudbinu? Klasična reakcija je jevrejski antisemitizam. Negativni vrijednosni sud sadržan u izrazu „samomrzeći Jevrej“ ne odnosi se na Jevreje koji su naprosto prihvatili drugi nacionalni i vjerski identitet. Odnosi se na Jevreje koji su nacionalno-vjerskom konverzijom – po sudu sociologa I.L.Horovica (Horowitz)  – postali opasnost za jevrejsku zajednicu, jer su nastavili da je kleveću i rade protiv nje da bi se udvarali svojim novim gospodarima. Njima su oni „dvorski Jevreji“ ili „korisni Jevreji.“

Iz kakve neurotičke reakcije stasa crnogorska samomržnja? Ona se javlja kao crnogorsko anticrnogorstvo. Vrijednosno je indiferentna stvar što se neki Crnogorci nacionalno konvertuju u Srbe. Njihova je privatna stvar što su se nacionalno odrodili. Međutim, političkoj patologiji i psihopatologiji pripada činjenica da se brojni Crnogorci nacionalnom konverzijom u Srbe vrlo svjesno odlučuju da rade u interesu velikosrpstva kao najvećeg neprijatelja Cnogoraca i države Crne Gore.

Može li se živjeti u samomržnji? Može, ako je čovjek spreman da živi od samopodvaljivanja. Može, ako sebe ubijedi ili ga drugi ubijede da on zapravo ne mrzi sebe, nego neke druge Crnogorce koji neće da su „najčistiji“ ni bilo kakvi Srbi! Može, ako sebi podvali da ne mrzi sebe – jer je, tobože, Srbin – nego svoga brata koji je Crnogorac! Može, ako misli da u mržnji prema rođenom bratu nije sadržana i njegova mržnja prema sebi samom!

Na ovom samopodvaljivanju – koje je već stotinu godina ohrabrivano iz Beograda – samomrzeći Crnogorci izdaju sebe, svoju naciju i svoju domovinu. Ne samo da izdaju, nego i traže da im se izdaja prizna kao zasluga, jer su radili „u višem interesu.“ Samomržnju oni anesteziraju uvjeravanjima sebe da nijesu Crnogorci ni Zećani ni Dukljani, nego Raci oduvijek! Tu počinje i završava tragikomedija srpstvujušćih Crnogoraca!

U izrazima „Montenegrinjci“ i „Milogorci“ nije sadržana samo najvulgarnja i najgluplja anticrnogorska propaganda, nego i kukavni pokušaj srpstvujušćih Crnogoraca da vrijeđanjem Crnogoraca ubijede i sebe i svoje beogradske gazde da su porušili sve mostove prema crnogorstvu  i da su se potvrdili kao korisni idioti velikosrpstva!

Šta je potrebno za ucjepljivanje kompleksa niže vrijednosti? Kao i kod Jevreja, kod Crnogoraca svi mogući oblici obescjenjivanja izazivali su inferiorni društveni status. On je uticao na formiranje inferiorne svijesti, koja uvijek traži puteve svojoj vjerskoj i nacionalnoj mimikriji. Jevreji su znali skrivati svoj identitet, mijenjati vjeru te sklapati brakove s pripadnicima drugih naroda da bi se savlađivali društvene prepreke izgrađene antisemitizmom.

Cijela strategija velikosrpstva od početka do danas vodila je infantilizaciji Crnogoraca lažnim pohvalama i inferiorizaciji u odnosu na dominantnu kulturu „metropolitanskog“ srpstva. Mnoge je Crnogorce ova strategija gurnula u tešku patologiju ośećanja lične i nacionalne inferiornosti te u pokušaje da izađu na kraj  s nepodnošljivom sviješću o vlastitoj crnogorskoj pripadnosti. Ova patologija je uvijek vodila samomržnji.

Vodi li kompleks inferiornosti u identifikaciju s dominantnom kulturom?

Teodor Lesing je „jevrejsku samomržnju“ smatrao patološkom „manifestacijom prećerane identifikacije s dominantnom kulturom i internalizacijom njenih predrasuda.“ Njeno porijeklo je vidio u ośećanju niže vrijednosti kao posljedici progona i lošeg položaja u društvu, a njen rezultat u samomržnji.

Iako su velikosrbi prisvajali sve rezultate crnogorske opšte i životne kulture – od svijesti o slobodi te ethosu čojstva i junaštva, preko Miroslavljevog jevanđelja i Ljetopisa popa Dukljanina, do zapadnog dijalekta crnogorskog jezika te prijevoda Staroga i Novoga zavjeta na crnogorski jezik, deseteračke poezije, Njegoša, Ljubiše, Marka Popovića itd. – Crnogorci su u 19. vijeku nekritički prihvatili srpsku kulturu kao dominantni uzor, iako je ona bila neautentična hibridizirana mješavina višestrukih kulturnih uticaja s raznih strana.

Nekritičko prihvatanje tuđe kulture s njenim „pijemontskim“ pretenzijama – uz fascinaciju vazda gladne Crne Gore bogatom i sitom Srbijom – osnov je srbizacije dijela Crnogoraca. Nad ovim procesima lebdio je lokalni mit o srpskoj izuzetnosti. O njegovom bi nastajanju i upornom održavanju do današnjih dana valjalo posebno promisliti. Do danas je taj mit ostao karikatura mita o američkoj izuzetnosti (American exceptionalism). Za Srbiju je on bio neznatno produktivan i izuzetno opasan i štetan. Crnogorsko prihvatanje toga mita bilo je katastrofalno po sve strane povijesne egzistencije Crne Gore!

Šta donosi internalizacija mitova, stereotipa i predrasuda dominantne kulture? Kručni činilac jevrejske samomržnje u različitim državama i vremenima poticao je iz slabljenja vlastitog vjersko-nacionalnog vitaliteta. Kada on oslabi, onda počinje jevrejska internalizacija  antisemitskih predrasuda. Tako neki Jevreji postaju antisemiti.

Crnogorci nijesu bili u stanju tokom 19. vijeka stvoriti valjanu političku i intelektualnu elitu koja bi bila u stanju osvijestiti antejski vitalitet Crnogoraca koji ih je održavao hiljadu godina kao slobodne i „voljne“ ljude. Lako su prihvatili mit o srpskoj izuzetnosti i mit o pijemontskoj ulozi Srbije na zapadnom Balkanu. Prihvatili su kao razumljivo da se stave u službu metropolitanskoj i osvajačkoj politici Beograda. Prihvatili su da im „srpstvo“ muti nacionalnu svijest i nameće kriptokolonijalnu inferiornu svijest. Najposlije, internalizirali su prezir i mržnju „srpstva“ prema Crnoj Gori zbog njenog slabijeg ekonomskog, materijalnog, kulturnog i obrazovnog razvoja.

Da li je moguća samomržnja bez sloma vlastitog identiteta? Sporovi o jevrejskom nacionalnom identitetu počeli su sredinom 19. vijeka između njemačkih ortodoksnih Jevreja Vroclavske škole i pristalica reformističkog judaizma. Uzajamno su se optuživali za izdaju izvornog jevrejskog identiteta. Prvi su optuživali druge da su se udaljili od judaizma prema njemačkim protestantizmu i nacionalizmu. Sporovi su doveli dijelove jevrejske inteligencije u poziciju naglašenog antisemitizma.

Sličan put identitetskog čerečenja prošli su Crnogorci. Dok je Jevreje opšta povijesna sudbina dovela do preispitivanja svoga identiteta, Crnogorci su “kao guske u magli” dopali u opštu konfuziju s vlastitim identitetom. Konfuziju je proizvela neosviješćenost njihovih pseudo-političkih i pseudo-intelektualnih elita o važnosti izgradnje i očuvanja svoga nacionalnog i svakog drugog identiteta! Konfuzuju su iskoristili ideolozi velikosrpstva, pokrećući sve raspoložive sile da ubijede Crnogorce da ne krenu u konsolidaciju crnogorske nacije, nego u veliko samomrziteljsko odrođivanje.

Da li je samomržnja proizvod ili uzrok vjerske i nacionalne konverzije? Talasi konverzija Jevreja u Njemce tokom 19. vijeka uzrokovali su fenomen “jevrejske samomržnje” i “jevrejskog antisemitizma.” On je povratno podsticao daljnje konverzije. Ove konverzije, tačnije, asimilacije djelo su političkih i psiholoških pritisaka na mlađe ljude iz privilegovanih jevrejskih krugova. Međutim, nijesu rijetka mišljenja da jevrejska samomržnja ima jedan od osnova u fenomenu koji će kasnije biti nazvan Stokholmskim sindromom.

U crnogorskom anticrnogorstvu lako se otkriva sličan fenomen.  Radikalno nasilje koje je velikosrpska soldateska provodila u Crnoj Gori u periodu između 1918. i 1941. godine kod dijela Crnogoraca izazvalo je Stokholmski sindrom. On se ispoljavao u identifikaciji sa svojim mučiteljima. Crnogorci su dali svjetski značajan primjer fenomena da psiho-političke posljedice povijesnih “talačkih kriza” mogu postati nasljedne! Psiho-politički korijen crnogorskog četništva i današnjeg neočetništva rezultat je transgeneracijskog djelovanja ovoga sindroma! Izvjesno, teško bi se našlo srpstvujušćeg Crnogorca kome preci nijesu bili izloženi velikosrpskom ili četničkom nasilju!

Ko su egzemplarni nosioci antijevrejske i anticrnogorske mržnje? Tamnu slavu apologete jevrejske samomržnje stekao je austrijsko-jevrejski filozof Vajninger (Otto Weininger). U knjizi Pol i karakter jevrejstvo je uporedio s omraženim ženskim principom kao “nosiocem zla.” Kao i žena – tvrdio je on – Jevrej nema dušu ni individualnost, ne ośeća potrebu za besmrtnošću. On je “moralni haos” pa lako postaje nevjernik.

Malo je vjerovatno da će Amfilohija Radovića ikad iko nadmašiti u crnogorskoj samomržnji. Uspio je on nadmašiti i samoga Vajningera, jer ovaj ipak nije Jevrejima porekao nekakvu ljudskost. Amfilohije je negirao same osnove ljudskosti Crnogoraca, upoređujući ih s volovima rođenim u Crnoj Gori.

Jevrejski publicista Amos Elon rekao je da se “antisemitizam ne može uzimati za ozbiljno sve dok ga ne prisvoje sami Jevreji.” Sva je prilika, važi to i za anticrnogorstvo! Dok ga upražnjavaju velikosrbi, ono pokazuje samo jad i bijedu njihovih frustracija. Kad ga se dokopaju samomrzeći Crnogorci, prijeti opasnost da unište sve što su im preci gradili hiljadu godina!