Postmoderna u službi neoliberalizma

Piše: Milenko A. Perović

Groteskni su neki današnji intelektualci i spisatelji koji uobražavaju da su ljevičari, ali i postmodernisti. Takvih se nađe i u Crnoj Gori. Sebi su toliko olakšali stvar da misle da im za vlastiti ljevičarski stav nije potreban ozbiljni studij Hegela, Marksa, Lenjina, Lukača, Bloha, Markuzea, još manje Kangrge ili Gaja Petrovića, a ponajmanje studij savremene ekonomije, geopolitike, vladajuće ideologije, sistema vladajuće kulture etc. Bez sumnje, nagovor na ovo olakšavanje došao im je od “sakralizovanih” besmislica kojima su prepunjeni postmodernistički “pogledi.”

Po svojoj mjeri i pameti, oni sebi traže uzore u “literarnoj republici” u kojoj vladaju površni interpretatori, vulgarizatori ili falsifikatori velike misaone tradicije Zapada koja je građena na Marksovom mišljenju!

Neki od njih ne vide ništa inkonzekventno u činjenici što se trude da spoje ljevičarske ideologeme s opštim mjestima onoga skepticističkog mentalnog haosa koji sebi komplimentira da je postmodernistički svjetonazor.

Daleko su oni od uvida da pokušavaju spajati nespojivo. Postmodernizam od početka u svom osnovnom stavu ne samo da zatvara sve puteve prema lijevom mišljenju, nego mu je najdirektnije ideološki suprotstavljen. Svi njegovi putevi, nolens volens, vode prema neoliberalizmu. Postmodernisti mahom nijesu drugo do korisni idioti svjetske neoliberalističke plutokratije u funkciji ideološke mistifikacije zbiljnosti.

Njihovo se amorfno ljevičarstvo poštapa postmodernizmom kao jednim barbarskim oblikom skepticizma. U svemu on završava u nihilizmu. Njegov se nihilizam jedino ne odnosi na “veliki narativ” logosa kapitala i njegove ekonomske, socijalne, kulturne, filozofske etc. agente. Prema njima se postmodernisti odnose kao da su terra incognita ili kao da uopšte ne postoje!

U cjelini, svoj skepsis postmodernisti nijesu u stanju samjeriti s velikim epohama produktivnog skepticizma u filozofiji ni osvijestiti ga na bilo koji način. Svaki dogmatizam peče se na vatri skepticizma! No važi i obrnuto! Skepsis postmodernista je u službi onome modernom, odviše modernom! U službi je kapital-odnosu!

Najjasnije se to pokazuje kod Liotara kao apostola postmodernizma u knjizi Postmoderno znanje (1979). Pisao je ovu knjigu po porudžbini kanadske vlade! Namjera mu je bila da se oproba na paradoksalnom zadatku koji je često postavljan od vremena kad su neki filozofski autsajderi proglasili “slom filozofije njemačkog idealizma.”

Paradoksija ovoga zadatka sastojala se u obrtanju tematski postavljene kritike modernog građanskog svijeta u njegovu mistifikatorsku apologiju! Na nju se naslanjala druga paradoksija da se racionalnim sredstvima kritički odbija racionalnost i zasniva iracionalistički stav te da se skeptičkim držanjem kritike zasniva jedan novi postmodernistički tip vulgarnog dogmatizma.

Kod Liotara se jasno vidi ovo obrtanje skeptičkog stava u vulgarni dogmatski rezultat. Evidencija njegovih osnovnih kritičkih predmeta – kojima s dogmatizmom dostojnim Inkvizicije odriće smislenost i pravo na legitimno postojanje – u potpunosti se poklapa s onim što je epohalna smetnja nesputanom razmahu logosa kapitala i apsolutizaciji profita.

Kao i Liotarovom skeptičkom stavu, smetnju logosu kapitala čine svi “veliki narativi” (prosvjetiteljstvo, filozofski idealizam i historicističko razumijevanje zbiljnosti). Ovi “narativi” su placenta iz koje se rodio logos kapitala. No, apologeti logosa kapitala najradije bi je potpuno odbacili i uništili, jer se u njoj stalno iznova zameće i sve ono što potencijalno može biti negacija logosa kapitala i kapitalizma kao takvog! U placenti “velikih narativa” zameće se nagovor da epoha revolucionira i transcendira kapital-odnos kao svoga vodećeg kreatora i gospodara.

Smetnju postmodernistima i apologetima logosa kapitala stvaraju ideje ljudske slobodne samosvijesti, emancipacije ljudskosti, holističkog i progresističkom traganja za budućnošću koja iskoračuje iz postojećeg petrificiranog kapitalskog svijeta. Smetnja im je socijalizam kao takav, jer hoće da nadiđe epohu koja je od profita načinila jedino božanstvo kome se klanja! Smetnje su im stoga  sve manifestacije subverzivne moći ljudskog uma: um kao takav, jezik kao oblik uma, istina kao cilj ima, naučna racionalnost kao njegova funkcija, umnost moralnog djelanja, najposlije, svrhovita umnost političkog praksisa.

Svijest prośečnog postomoderniste je otuđena svijest koja nije svjesna vlastite otuđenosti. Nije joj to stvaralo smetnju – naprotiv, podsticana je ona od vladajućih sila vremena – da se poput kakve mentalne ambrozije raširi preko filozofije i estetike na teoriju književnosti, slikarstvo, arhitekturu i muziku, sve do istorijskih nauka, da bi kao vladajući “duh vremena” ubila svaki duh, osim onoga koji licenciraju agenti kapitala, a podržava akademska imbecilnost!

Njen pohod na svijest današnjeg čovjeka ne samo da je sukladan neoliberalističkim preferencijama “barona kapitala,” nego se javlja kao mistifikovani oblik ovih preferencija. Postmoderna nije drugo do neoliberalizam za intelektualnu filisteriju!

Sva njena slavna opšta mjesta u službi su neoliberalističkoj ideologiji. Zajednički im je slogan o „slobodnom lovu slobodnog vuka u slobodnoj štali nad slobodnim piletom”. Neoliberalizam je najkonzekventniji kapitalizam! Postmoderna je njegova najbizarnija apologija.

Dezideologizacija svijeta koju proklamuju postmodernisti, kao i teoretičari i apologeti neoliberalizma nije ništa drugo nego delegitimizacija svake ideologije, posebno one koja je utemeljena na Marksovom mišljenju. Svrha joj je da oslobodi prostor legitimnosti i prihvatljivosti isključivo za ideologiju neoliberalizma. „Kraj ideologije“ je mistifikacija želje za apsolutnom prevlašću ideologije neoliberalizma i internacionalne finansijske plutokratije.

Apologeti su život po principima neoliberalizma proglasili krajnjom i neopozivom formom povijesnog života („kraj povijesti“). Postulirali su ove principe kao univerzalne principe kojima sadržinu čini neograničeno pravo privatnog vlasništva na sve iz čega se može iscijediti profit. Kapital-odnos postaje causa finalis svega, a čovjek njegovo sredstvo.

Neoliberalni kapitalizam i neoliberalna globalizacija dovode do krajnje štetne ekonomske politike u rješavanju problema kriznih ekonomija i održavanju socijalne pravednosti. Oni ruše standarde u sferi rada. Koče ostvarivanja prava sindikata. Izazivaju velike štete po okolinu. Dovode do potpune duhovne pauperizacije ljudi.

Neoliberalistički nagovor na sveopštu privatizaciju vodi svjetsku ekonomiju na stanputicu. Seriozni kritičari odavno su zaključili da je neoliberalistička praksa zapadnih ekonomija odgovorna za krizno stanje u kome se nalazi svjetski ekonomski sistem. Ta praksa dovela je do siromašenja mnoge zemlje u potonjim decenijama. Ona izaziva deindustrijalizaciju i strukturnu degradaciju ekonomije. Kritika je osobito osnažila poslije kraha neoliberalizma u Latinskoj Americi (posebno u Argentini), Istočnoj Evropi, Jugoistočnoj Aziji i Śevernoj Africi. Mnogi kritičari zaključuju da je politika neoliberalizma glavni krivac za početak globalne krize 2008. godine, kao i za njeno dugo trajanje.

U osnovi neoliberalističkog zahtjeva za povlačenjem države iz ekonomske sfere nalazi se interes da se moć države zamijeni moći plutokratije, dakle, privatnih koncerna. Snazi države zagovornici neoliberalizma pretpostavljaju nesputanu lukrativnu žudnju nosilaca i agenata kapitala. Iza njihovog straha od koruptivnih i drugih zloupotreba moći države krije se žudnja za privatnom zloupotrebom moći. Iza straha da država može manipulisati tržištem krije se želja privatnih lica da zloupotrebljavaju tržište (napr. špekulacijama s robama, valutama i vrijednosnim papirima).

Špekulativni procesi omogućavaju sistematsko iskrivljivanje tržišnih cijena i vrijednosti novca. Mistifikatorska je i lažna neoliberalna teza da je tržišna cijena jedini pravi izraz ekonomske potražnje. Špekulacije izazivaju dramatična svjetska iskrivljivanja tržišnih cijena. Cijena ovoga iskrivljivanja je gubljenje slobode svjetskog stanovništva i njegova sve veća egzistencijalna ugroženost. Globalizacija i internacionalizacija privrede i trgovine preokreću se u vlastitu suprotnost. Umjesto globalne dobrobiti, postiže se globalna dobit “najsposobnijih.” Krijući se iza stava o deregulaciji ekonomije, oni žude za njenom regulacijom isključivo u svom interesu.

Ciničan je neoliberalistički stav da tržišna razmjena čini osnovu sistema moralnih normi. Tim se stavom privredni akteri oslobađaju od svake moralne odgovornosti. “Oslobođenje” uvijek donosi katastrofalne privredne, političke, društvene i prirodne posljedice. Ono vodi u planetarnu privrednu krizu. Izaziva destabilizaciju mnogih nacionalnih privreda. Multiplikuje  broj gladnih i potčinjenih ljudi po svijetu. Najposlije, ono dovodi do ugrožavanja fizičkih uslova opstanka ljudi na planeti (konkvistadorski odnos prema prirodi, ugrožavanje ozonskog omotača, velike klimatske promjene kao posljedice sumanute borbe za profit etc.).

Neoliberalizam je antisocijalna i antidemokratska doktrina. Ne samo da on ne može biti usklađen s liberalnom demokratijom, nego je najdirektnije ugrožava. Njegova apologija apsolutne prevlasti ekonomske dobiti nad svim drugim manifestacijama ljudskosti – posebno nad modernim političkim društvom – ugrožava ideju moderne države i smisao njenog postojanja. Ugrožava i samu mogućnost posredovanja demokratske političke volje građanstva u vlastitoj političkoj zajednici.

Čista esencija kapitalizma sadržana je u neoliberalističkoj ideji o opštem prenošenju kompetencija javnog područja državnog i društvenog života na privatnu kompetenciju i vlasništvo koncerna. Postajanje privatnim onoga javnoga vodi radikalnim oblicima diktature! Nije li ovoj intenciji potpuno sukladan bitni karakter postmoderne kao anestezirajuće diktature “malih narativa!”